Amyloidoza: czym jest i dlaczego powstaje, jakie ma objawy?

Amyloidoza to rzadka choroba wywoływana przez nieprawidłowe białko zwane amyloidem. Występuje, gdy amyloid gromadzi się w narządach, zakłócając ich normalne funkcjonowanie.

Amyloid nie występuje normalnie w organizmie, ale może składać się z kilku różnych rodzajów białek. Narządy najbardziej dotknięte amyloidozą obejmują serce, nerki, wątrobę, śledzionę, układ nerwowy i przewód pokarmowy.

Niektóre rodzaje amyloidozy występują w połączeniu z innymi chorobami. Te rodzaje amyloidozy można "wyleczyć" poprzez odpowiednie leczenie choroby podstawowej.

Niektóre rodzaje amyloidozy są ciężkie, szybko postępują i prowadzą do zagrażającej życiu niewydolności narządów.

Leczenie obejmuje chemioterapię, bardzo podobną do tej stosowanej w przypadku raka. W pojedynczych przypadkach możliwe jest przeszczepienie narządu lub komórek macierzystych.

Amyloidoza jest stosunkowo rzadką chorobą.

Spowodowana jest nagromadzeniem w narządach ludzkiego ciała trudnego do rozpuszczenia białka zwanego amyloidem. Nagromadzenie tego białka w tkankach narządów powoduje ich uszkodzenie, zakłócając w ten sposób ich normalne funkcjonowanie.

Amyloid jest nierozpuszczalnym białkiem, które ma charakter fibryli. Jego specyficzna struktura, podobna do złożonego arkusza, chroni to białko przed proteolizą (rozpadem na mniejsze podjednostki - rozpuszczaniem).

Obecnie znanych jest ponad 30 rodzajów białek, które mogą powodować amyloidozę, tj. gromadzenie się w tkankach. Te tak zwane białka amyloidogenne gromadzą się pozakomórkowo, tj. między komórkami, a nie wewnątrz nich.

Amyloidoza jest rzadką chorobą.
Każdego roku dotyka około 5-12 pacjentów na 1 milion osób.
Występuje częściej u mężczyzn.

Istnieje kilka różnych typów amyloidozy.

Niektóre typy są dziedziczne, jednak nabyte formy amyloidozy są znacznie bardziej powszechne i mogą być spowodowane czynnikami zewnętrznymi, takimi jak przewlekłe choroby zapalne lub lata dializ.

W większości przypadków amyloidoza wpływa na wiele narządów, ale istnieje również kilka rodzajów, które wpływają tylko na jedną część ciała.

Rodzaje amyloidozy

Znanych jest kilka postaci tej choroby.

Amyloidoza AL

Nazywana również amyloidozą pierwotną, jest najczęstszym typem amyloidozy w krajach rozwiniętych.

Stanowi ona do 70% wszystkich nabytych amyloidoz.

Jest spowodowana odkładaniem się wolnych łańcuchów lekkich immunoglobulin, które są produktami klonalnych komórek plazmatycznych. W 20% przypadków amyloidoza pierwotna jest związana z chorobami hematoonkologicznymi, takimi jak szpiczak mnogi lub makroglobulinemia Waldenströma.

Postać ta atakuje głównie serce, nerki, wątrobę i układ nerwowy.

Amyloidoza AA

Nazywana również amyloidozą wtórną lub amyloidozą reaktywną, ponieważ jest zwykle spowodowana długotrwałą chorobą zapalną.

Często są to choroby reumatyczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa lub młodzieńcze zapalenie stawów.

Amyloidoza AA może być również spowodowana przewlekłym zapaleniem jelit, zapaleniem kości i szpiku, przewlekłymi chorobami układu oddechowego lub nie gojącymi się uszkodzeniami skóry.

Lepsze leczenie przewlekłych chorób zapalnych doprowadziło do gwałtownego spadku liczby przypadków amyloidozy AA.

W przeszłości amyloidoza AA stanowiła do 45% wszystkich przypadków amyloidozy, ale obecnie występuje w około 6% przypadków w krajach rozwiniętych.

Najczęściej atakuje nerki, wątrobę i śledzionę.

Dziedziczna amyloidoza (amyloidoza rodzinna)

Jest to choroba dziedziczna.

Choroba jest spowodowana gromadzeniem się białka amyloidowego, które jest wadliwą transtyretyną.

Mutacja genetyczna powoduje zmianę w strukturze tego białka, w szczególności zastąpienie jednego aminokwasu innym. Taka zmiana destabilizuje całą cząsteczkę białka, która następnie tworzy strukturę beta-fałdowanego arkusza - tj. amyloid.

Mutacja jest obecna od urodzenia, a sama choroba zaczyna się ujawniać między 20. a 50. rokiem życia.

Ten typ amyloidozy atakuje głównie układ nerwowy, serce i nerki.

Amyloidoza starcza

Jest to rodzaj amyloidozy, który również wynika z odkładania się transtyretyny, ale niezmutowanej, tak zwanej transtyretyny natywnej lub typu dzikiego. Białko to, które powstaje w wątrobie, jest normalne i nie podlega mutacji. Jednak z nieznanych przyczyn zaczyna tworzyć strukturę amyloidu, a tym samym staje się nierozkładalne.

Choroba dotyka głównie mężczyzn w wieku 70 lat.

Objawy kliniczne są najbardziej widoczne w sercu. Powoduje również zespół cieśni nadgarstka.

Miejscowa amyloidoza

Charakteryzuje się występowaniem tylko w jednym miejscu lub narządzie ciała.

Zwykle ma lepsze rokowania niż wyżej wymienione rodzaje amyloidozy, które wpływają na kilka układów narządów.

Typowe miejsca zajęcia to pęcherz moczowy, skóra, gardło lub płuca.

Czynniki ryzyka

Do głównych czynników zwiększających ryzyko wystąpienia amyloidozy należą

• Zaawansowany wiek - amyloidoza występuje głównie między 60. a 70. rokiem życia, choć może pojawić się wcześniej.
• płeć męska
• przewlekłe choroby zakaźne lub zapalne (szczególnie w przypadku amyloidozy AA)
• historia choroby w rodzinie (dziedziczne typy amyloidozy)
• dializa, która odfiltrowuje duże białka z krwi, jest rzadsza w przypadku bardziej nowoczesnych technologii dializy
• rasa czarna

Objawy amyloidozy mogą nie ujawniać się przez długi czas lub mogą być mylone z innymi chorobami.

Prawidłową diagnozę można potwierdzić tylko w zaawansowanej chorobie, gdy amyloid wpływa na wiele narządów ciała.

Typowe objawy amyloidozy obejmują:

• Obrzęk kostek i stóp
• Silne zmęczenie i osłabienie
• Duszność przy minimalnym wysiłku
• Niemożność leżenia w łóżku z powodu duszności
• Drętwienie, mrowienie lub ból promieniujący do dłoni lub stóp, zwłaszcza ból nadgarstków (zespół cieśni nadgarstka)
• Biegunka, możliwe stolce z krwią lub, przeciwnie, zaparcia
• Niezamierzona utrata masy ciała o ponad 5 kilogramów
• Powiększony język, który może być pofalowany na krawędziach (spowodowane przez zatrzymane zęby)
• Zmiana jakości skóry, np. pogrubienie skóry
• Lekkie siniaki
• Czerwono-fioletowe plamy wokół oczu
• Nieregularne bicie serca
• Trudności w połykaniu

Uszkodzenie serca

Nagromadzony amyloid w sercu powoduje zmniejszenie objętości podczas wypełniania komór między uderzeniami serca.

W praktyce oznacza to, że z każdym uderzeniem serca komory wypełniają się w coraz mniejszym stopniu. Dlatego objętość krwi pompowanej do organizmu jest mniejsza.

Rezultatem jest szybkie zmęczenie, duszność, ból w klatce piersiowej i niewydolność.

Jeśli amyloidoza wpływa na miejsca w sercu, które wytwarzają impulsy elektryczne, mogą wystąpić zmiany rytmu serca, migotanie lub tachykardia. Takie schorzenie może potencjalnie zagrażać życiu.

Uszkodzenie nerek

Amyloid może odkładać się w nerkach, uszkadzając bardzo delikatny system filtracji.

Rezultatem jest zwiększony wyciek białek, które normalnie nie przedostają się do moczu, ponieważ organizm je oszczędza.

Zmniejsza się również zdolność nerek do usuwania produktów odpadowych wytwarzanych podczas metabolizmu składników odżywczych. Efektem końcowym jest niewydolność nerek i konieczność dializowania pacjenta.

Objawy ze strony układu nerwowego

Częstym objawem amyloidozy jest ból.

Bólowi może towarzyszyć drętwienie lub mrowienie w palcach, uczucie pieczenia w palcach rąk lub stóp.

Amyloid może również wpływać na nerwy unerwiające jelita, takie jak jelita, dlatego pacjenci mają problemy z częstymi biegunkami lub, przeciwnie, zaparciami.

Amyloidoza jest diagnozą, która może być przeoczona przez lata.

Objawy choroby są bardzo podobne do objawów innych, bardziej powszechnych chorób, dlatego też rzadsza amyloidoza nie jest brana pod uwagę od razu, gdy pacjent po raz pierwszy zgłasza się z trudnościami.

Wczesna diagnoza jest niezbędna dla przyszłego rokowania choroby, ponieważ szybka interwencja terapeutyczna zapobiega dalszemu uszkodzeniu narządów. Dokładna diagnoza w celu określenia rodzaju amyloidozy jest również bardzo ważna, ponieważ leczenie różni się znacznie w zależności od rodzaju amyloidozy.

Badania laboratoryjne

Badania krwi i moczu mogą ujawnić obecność nieprawidłowego białka, ale w wielu przypadkach konwencjonalna elektroforeza krwi obwodowej i moczu nie wykryje obecności immunoglobuliny monoklonalnej ze względu na jej bardzo niskie stężenie.

Badanie szpiku kostnego jest bardziej czułe.

Badanie genetyczne

Aby ustalić diagnozę dziedzicznej amyloidozy, przeprowadza się badania genetyczne krwi. Monitoruje się obecność najczęstszych mutacji genów amyloidu.

Biopsja

Histologia tkanek ma kluczowe znaczenie dla ustalenia prawidłowej diagnozy. Próbkę tkanki pobiera się podczas biopsji niecelowanej (losowo wybrane narządy z częstszym zajęciem), np. z tłuszczu podskórnego wokół pępka, ślinianek, języka lub odbytnicy.

Jeśli wynik jest ujemny i podejrzewa się, że amyloidoza utrzymuje się, wymagana jest biopsja celowana (narządy, o których wiemy, że są dotknięte chorobą, ale nie wiemy, jaka to choroba) z dotkniętych narządów, tj. wątroby, nerek, nerwów, serca itp.

Specyficzne badania tkanek mogą pomóc w określeniu dokładnego rodzaju złogów amyloidu, na przykład poprzez barwienie próbki czerwienią Kongo, a następnie oglądanie próbki pod mikroskopem polaryzacyjnym.

Pozytywna próbka wykazuje tzw. dichroizm, tj. zmianę koloru wraz ze zmianą kąta padania światła.

Badanie obrazowe

Na podstawie badań obrazowych narządów możemy ocenić stopień ich uszkodzenia. Wykorzystuje się do tego na przykład rezonans magnetyczny serca.

Przebieg tej poważnej choroby zależy od prowokującej ją przyczyny.

Amyloidoza jest stopniowo postępującą chorobą, o pełzającym początku i trudnym do rozpoznania zespole klinicznym.

Przy poważniejszych uszkodzeniach narządów choroba znajduje się w zaawansowanym stadium, w którym trudno jest odwrócić jej rokowanie.

Rokowanie zależy od rodzaju amyloidozy i odpowiedniej reakcji pacjenta na leczenie.

Nieleczona amyloidoza układowa jest często śmiertelna.

Czas i wskaźniki przeżycia zależą od stopnia i liczby dotkniętych narządów.

Pod względem zachorowalności najpoważniejsze jest zajęcie serca.