Choroba Huntingtona: czym jest i jakie są jej objawy/diagnoza?

Choroba Huntingtona jest rzadką dziedziczną chorobą neurodegeneracyjną. Dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący. Wystarczy, że gen zostanie odziedziczony od jednego z rodziców. Choroba jest przewlekła i postępująca, co oznacza, że rozwija się z czasem.

Nie ma różnicy między mężczyznami i kobietami. Choroba Huntingtona występuje stosunkowo rzadko, dotykając około 7 na 100 000 osób. Częstość występowania różni się geograficznie, najczęściej w Europie i USA, rzadziej w Azji i Afryce.

Choroba ma charakter progresywny, co oznacza, że zaczyna objawiać się stopniowo, a objawy pogarszają się z czasem. Początek objawów występuje najczęściej w średnim wieku, z najczęstszym początkiem między 20 a 40 rokiem życia. Jednak może również wystąpić w dzieciństwie lub w starszym wieku. Choroba, która rozwija się przed 20 rokiem życia, jest również określana jako młodzieńcza choroba Huntingtona.

U młodszych dzieci dość często zdarza się, że zły gen jest przekazywany od strony ojca. Choroba opiera się na przekazywaniu informacji genetycznej, która jest przechowywana w tak zwanych tripletach, czyli trójkach nukleotydów, które są odpowiedzialne za tworzenie białek w ludzkim ciele. W szczególności chodzi o triplet CAG.

Jest on zatem odpowiedzialny za mutację w genie, która skutkuje produkcją substancji zwanej huntingtyną. Została ona odkryta w 1993 roku, ale jej dokładna funkcja nie jest znana. Uważa się, że odgrywa ona rolę w rozwoju OUN, czyli ośrodkowego układu nerwowego.

Po raz pierwszy została opisana w 1872 roku przez amerykańskiego lekarza George'a Huntingtona.

W chorobie Huntingtona nawroty tych tripletów są częste. To właśnie ilość i częstotliwość nawrotów tripletów wpływa na czas wystąpienia objawów. Większe ilości powodują wcześniejsze wystąpienie objawów.

Uszkodzenie neurodegeneracyjne oznacza, że układ neurologiczny jest upośledzony, w tym centralny układ nerwowy, tj. mózg. Zwykle wiąże się to z nieskoordynowanymi ruchami mimowolnymi. Jednak wpływa również na zdolności umysłowe. Choroba wpływa również na funkcje poznawcze, zwłaszcza pamięć i mowę.

Jak już wspomniano, choroba Huntingtona ma różne formy - a dokładniej trzy. Są one podzielone w zależności od wieku, w którym choroba zaczyna się ujawniać. Bardziej szczegółowy opis znajduje się w poniższej tabeli.

Tabela z podziałem na postacie choroby i opisem

Przyczyną choroby jest mutacja genetyczna. Dziedziczony jest defekt w chromosomie DNA, który powoduje produkcję białka huntingtyny. Jeśli jedno z rodziców cierpi na tę chorobę, dziecko ma 50% szans na zachorowanie.

Warto również zauważyć, że jeśli matka była czynnikiem sprawczym wadliwego genu, choroba jest łagodniejsza i występuje w starszym wieku. W przypadku ojca jest odwrotnie. Do 95% przypadków choroby jest spowodowanych dziedzicznością. Tak więc przekazywanie od rodzica jest również najpoważniejszym czynnikiem ryzyka. Podaje się, że w około 5% przypadków mutacja nie jest spowodowana dziedzicznością.

Mutacja genetyczna jest spowodowana zmianą kolejności zasad w genie. Istnieją cztery zasady, które dzielą się na adeninę, tyminę, guaninę i cytozynę. W genie tworzą one kod i robią to poprzez swoje ułożenie. W przypadku choroby Huntingtona, C-A-G jest nadmiarowo powtarzane w kodzie DNA.

W normalnych warunkach triplet C-A-G powtarza się około 9-35 razy. W tej chorobie jest ich ponad 40. Potwierdzono, że im jest ich więcej, tym szybciej rozwija się choroba. Konsekwencją jest powstawanie białka huntingtyny, które następnie powoduje chorobę poprzez uszkodzenie mózgu i zaburzenie jego funkcji.

Objawy choroby są najczęściej zewnętrzne i widoczne. W ramach zaburzeń ruchowych najczęstszym objawem jest pląsawica. Osoba dotknięta chorobą ma niekontrolowane, mimowolne ruchy, na przykład rąk, ale także mięśni twarzy, a być może także niekontrolowane ruchy języka.

Objawy choroby obejmują zaburzenia połykania, ślinienie się i zmniejszone spożycie pokarmu. Osoba nie jest w stanie zadbać o siebie i potrzebuje codziennej pomocy, jest niezdolna do samoopieki. W rezultacie chorobie często towarzyszy utrata masy ciała i niedożywienie.

Uszkodzenie mózgu wpływa również na zdolności psychologiczne danej osoby. Zaburzone są funkcje poznawcze, mowa lub pamięć. Przykładem są zmiany w zachowaniu, gdzie spokojna osoba nagle staje się agresywna i egocentryczna.

Agresja, a nawet apatia lub depresja są bardzo częstymi objawami, podobnie jak demencja w późniejszych stadiach. W najcięższych przypadkach choroba prowadzi do całkowitej zmiany osobowości, załamania osobowości i zaburzeń psychotycznych.

Objawy kliniczne dzieli się na 5 etapów:

1. etap, w którym osoba jest w pełni aktywna i samowystarczalna, zdolna do wykonywania pracy.
2. etap, w którym występuje niewielkie ograniczenie aktywności, ale osoba jest samowystarczalna
3. etap, w którym występuje niezdolność do pracy, wymaga pomocy w wykonywaniu czynności
4. etap, w którym osoba nie jest samowystarczalna, ale nadal może żyć w środowisku domowym
5. etap niesamodzielności, w którym wymagana jest pełna opieka pielęgniarska.

Zmiany psychologiczne występują jako pierwsze i obejmują

• zmiany i zaburzenia osobowości
• spadek sprawności intelektualnej, zaburzenia pamięci i uczenia się
• zaburzenia koncentracji
• utrata zainteresowania ulubionymi czynnościami
• spowolnienie umysłowe
• obniżony osąd i krytycyzm, błędna ocena sytuacji
• niepokój
• zaburzenia zachowania, agresja
• zmiany nastroju, emocjonalność
• zaburzenia depresyjne, tendencje samobójcze
• zaburzenia psychotyczne, urojenia, halucynacje, paranoja
• demencja do całkowitego rozpadu osobowości

Ze względu na późniejsze wystąpienie trudności motorycznych (ruchowych), prawidłowa diagnoza choroby jest często opóźniona. Zdarza się, że zaburzenia psychiczne są błędnie diagnozowane, podczas gdy choroba Huntingtona pozostaje niewykryta. Następnie, po skojarzeniu zaburzeń motorycznych, podejrzenie kieruje się na tę chorobę.

Choroba ma następujące objawy motoryczne

• drgawki mięśni, takie jak tiki twarzy.
• grymasy
• skurcze mięśni twarzy
• niepokój ruchowy
• zaburzenia mowy, zaburzenia wymowy (dyzartria)
• mimowolne wydawanie dźwięków
• zaburzenia połykania
• odkasływanie pokarmu i ryzyko wdychania ciała obcego (aspiracja)
• zwiększone wydzielanie śliny
• pojawienie się ruchów mimowolnych (pląsawica)
  • nagłe ruchy kończyn
  • gwałtowne ruchy
  • ruchy skręcające
  • nieskoordynowane ruchy

Ruchy motoryczne są bezcelowe, ale pogorszenie występuje zwykle przy ruchach celowych. W spoczynku, zwłaszcza podczas snu, ruchy mimowolne ustają. Nawet chodzenie jest ogólnie upośledzone i może przypominać stan nietrzeźwości. Późniejsze etapy charakteryzują się utratą samowystarczalności.

Diagnoza opiera się głównie na bezpośrednich testach genetycznych. Testy DNA są wykorzystywane do potwierdzenia lub wykluczenia choroby. Następnie można określić nadmierną liczbę tripletów, które powodują tę chorobę neurodegeneracyjną.

Na podstawie dokładnej liczby można określić stopień mutacji i degeneracji informacji genetycznej. Można również oszacować możliwy początek i nasilenie choroby. Badania psychologiczne lub psychiatryczne są również wykorzystywane do określenia choroby.

Badania neurologiczne są również wykorzystywane w diagnostyce. Oceniane są umiejętności motoryczne, ogólny stan fizyczny i motoryczny, ruchy mimowolne i inne trudności. Zwykle wykonywane są inne podstawowe badania laboratoryjne. EEG, które jest badaniem aktywności elektrycznej mózgu, jest również wykorzystywane w diagnostyce różnicowej.

Tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny są również pomocne, zwłaszcza w przypadku zwojów podstawy, kory mózgowej i oczywiście ogólnego stanu mózgu. Choroba jest często diagnozowana dopiero na etapie, gdy występują objawy ruchowe. Gdy pojawiają się problemy psychiatryczne, choroba Huntingtona nie jest brana pod uwagę podczas wstępnych badań.

Przebieg choroby jest zmienny i zależy od liczby trojaczków. Im więcej trojaczków, tym wcześniej pojawiają się objawy i tym cięższy jest przebieg choroby. W klasycznej postaci objawy pojawiają się zwykle między 30. a 45. rokiem życia.

Ta forma jest najczęstsza i występuje w 90% przypadków choroby Huntingtona. Jako pierwsze pojawiają się trudności psychologiczne. Obejmują one łagodniejsze formy, takie jak niepokój, zmiany nastroju i większą emocjonalność. Osoba traci zainteresowanie ulubionymi wcześniej czynnościami.

Obniża się intelekt, upośledzona jest pamięć, koncentracja, a tym samym uczenie się. Na zachowanie wpływa upośledzona ocena, krytyczność i błędna ocena sytuacji. Mogą również wystąpić zachowania przestępcze. Ogólnie rzecz biorąc, osoba jest spowolniona psychicznie (bradypsychiczna). Z drugiej strony zmiany w zachowaniu mogą sprzyjać agresji.

Gorszym wariantem są stany depresyjne i wynikające z nich myśli samobójcze. Z czasem pojawiają się trudności psychotyczne, takie jak urojenia lub halucynacje. Kulminacją zmian psychologicznych jest rozpad osobowości i demencja.

To nie trudności psychologiczne prowadzą do diagnozy, a jedynie pojawienie się zaburzeń ruchowych. Początkowo pojawiają się drobne drgania mięśni, takie jak drgania mięśni twarzy, tiki mięśniowe lub grymasy. Nagłe ruchy nóg i inne mimowolne, szarpane, ale także skręcające ruchy są określane jako pląsawica.

Mimowolne ruchy przypominają taniec, od którego pochodzi grecka nazwa pląsawicy.

Rozwija się ogólny niepokój ruchowy. Ruchy są szorstkie i bezcelowe. Świadome ruchy pogarszają się i ustępują podczas odpoczynku i snu. Towarzyszą temu zaburzenia mowy i mimowolne dźwięki. Jakość życia jest poważnie obniżona.

Połykanie jest również problematyczne, powodując nadmierne wydzielanie śliny. Często dochodzi do aspiracji pokarmu lub płynów. Stwarza to ryzyko wdychania ciał obcych, takich jak żywność. Aspiracja powoduje zapalenie płuc, co jest ryzykowne ze względu na powikłania.

Z czasem samowystarczalność ulega zmniejszeniu. Zaburzeniu ulegają zdolności motoryczne. Osoba nie jest w stanie się ubrać, zapiąć guzików. Przedmioty wypadają z rąk, pisanie jest utrudnione. Chodzenie może przypominać stan nietrzeźwości. W późniejszych etapach dochodzi do utraty mobilności lub sztywności mięśni.

Utrata samowystarczalności powoduje zaburzenia odżywiania i utratę wagi. W stadium 4 osoba nie porusza się samodzielnie, ale jest w stanie mieszkać w domu. Inaczej jest w stadium 5, w którym wymagana jest pełna opieka pielęgniarska.

Zaburzenia psychiczne i upośledzenie ruchowe postępują. Tendencje samobójcze występują wraz z depresją. Oczekiwana długość życia wynosi zwykle od 10 do 15 lat od wystąpienia zaburzenia.

Jeśli mutacja jest bardziej rozległa, początek choroby jest wcześniejszy. Jeśli wystąpi przed 20 rokiem życia, postać choroby ocenia się jako młodzieńczą chorobę Huntingtona. Trudności psychologiczne są główną cechą. Padaczka i zespół Parkinsona są powiązane.

Ruchy mimowolne są rzadsze lub łagodne. Choroba jest cięższa i postępuje szybciej. W tej postaci młodzieńczej choroby Huntingtona przeżycie jest krótsze.

Z drugiej strony, jeśli mutacja genu jest mniej rozległa, choroba ma późniejszy początek. Określa się ją jako postać o późnym początku. Zwykle występuje po 60 roku życia.

Ogólna progresja jest wolniejsza. Objawy są podobne do objawów postaci klasycznej, ale są łagodniejsze. Oczekiwana długość życia jest normalna i porównywalna ze zdrową populacją.