Czym jest neuropatia cukrzycowa i jakie są jej objawy lub powikłania?

Neuropatia cukrzycowa jest chorobą neurologiczną występującą w przypadku długotrwałej, słabo wyrównanej cukrzycy. Wysoki poziom cukru we krwi powoduje uszkodzenie nerwów w całym organizmie.

Najczęściej dotknięte są nerwy w kończynach dolnych i stopach.

Jednak nerwy kontrolujące przewód pokarmowy, pęcherz moczowy, ciśnienie krwi, naczynia krwionośne i serce również mogą zostać uszkodzone.

Objawy wahają się od postaci bezobjawowej do bardzo bolesnego i upośledzającego typu neuropatii cukrzycowej.

Leczenie polega przede wszystkim na normalizacji glikemii, tj. poziomu cukru we krwi, oraz kontrolowaniu bólu lub dyskomfortu.

Neuropatia cukrzycowa nie jest pojedynczą, izolowaną chorobą. Obejmuje ona szersze spektrum zespołów klinicznych, które mogą dawać różne objawy z różnych przyczyn.

Wspólną cechą jest dysfunkcja obwodowego układu nerwowego.

Nerwy odpowiedzialne za percepcję sensoryczną, kontrolę motoryczną lub wewnętrzne procesy organizmu, tak zwane nerwy autonomiczne, mogą zostać uszkodzone.

Częstość występowania neuropatii cukrzycowej zależy od czasu trwania i wyrównania cukrzycy. Szacuje się, że do 10% pacjentów ma już pewne zmiany patologiczne we włóknach nerwowych w momencie rozpoznania cukrzycy.

Przy czasie trwania cukrzycy wynoszącym 25 lat, nawet połowa pacjentów cierpi na neuropatię cukrzycową.

Objawy neuropatii cukrzycowej mogą być nawet pierwszymi oznakami istniejącej cukrzycy, prowadząc lekarza do zdiagnozowania cukrzycy.

Klinicznie, neuropatia cukrzycowa dzieli się na dwa rodzaje:

• subkliniczną postać neuropatii.
• postać kliniczna neuropatii

W postaci subklinicznej uszkodzenie nerwów jest obecne, ale pacjent nie odczuwa żadnych objawów. Chorobę można zdiagnozować za pomocą elektrofizjologicznego EMG i innych metod oprzyrządowania neurologicznego.

Najczęściej występuje u dzieci i młodych nastolatków chorych na cukrzycę, zwłaszcza tych z cukrzycą typu 1.

Neuropatia subkliniczna jest niebezpieczna właśnie ze względu na swój cichy przebieg. Uszkodzenie nerwów postępuje skrycie i po cichu. Z tego powodu neuropatia cukrzycowa jest wykrywana dopiero na późnym etapie nieodwracalnego uszkodzenia nerwów, np. w rozwoju stopy cukrzycowej.

Wczesne wykrycie neuropatii cukrzycowej jest szczególnie ważne, aby zapobiec rozwojowi poważnych powikłań. Interwencja terapeutyczna jest nadal możliwa na wczesnym etapie uszkodzenia.

Postać kliniczna jest subiektywnie manifestowana przez różne objawy i patologiczne wyniki obiektywnego badania neurologicznego.

Przyczyna uszkodzenia nerwów w cukrzycy nie jest jeszcze w pełni poznana.

Uważa się, że niedostateczny przepływ krwi przez nerw i zmniejszony dopływ tlenu do nerwu są głównymi czynnikami przyczyniającymi się do rozwoju dysfunkcji.

W cukrzycy we krwi występuje zbyt wysokie stężenie cukru, zwane hiperglikemią.

Przy wysokiej i utrzymującej się hiperglikemii ściana naczyń krwionośnych słabnie, a wyściółka naczyń krwionośnych ulega uszkodzeniu. Powoduje to jedno z częstych powikłań cukrzycy, uszkodzenie małych naczyń krwionośnych (naczyń włosowatych), zwane mikroangiopatią.

Każdy nerw ma małe naczynie krwionośne, które go odżywia (zwane vasa nervorum). Gdy to naczynie krwionośne jest uszkodzone, nerw jest niedostatecznie odżywiony i traci swoją prawidłową funkcję.

Ponadto do uszkodzenia nerwów przyczyniają się inne czynniki, takie jak

• stres oksydacyjny.
• predyspozycje genetyczne
• zaburzony metabolizm tłuszczów
• mechanizmy immunologiczne

Istnieje kilka czynników ryzyka, które dodatkowo zwiększają ryzyko wystąpienia neuropatii cukrzycowej.

Do najczęstszych z nich należą

• słabo kontrolowaną glikemię
• długotrwała cukrzyca, zwłaszcza słabo wyrównana
• choroba nerek, która pojawiła się jako powikłanie cukrzycy
• nadwaga, tj. wskaźnik BMI wynoszący 25 lub więcej
• palenie tytoniu, które samo w sobie uszkadza i zwęża naczynia krwionośne, dodatkowo pogarszając dopływ krwi i tlenu do nerwów

Z klinicznego punktu widzenia neuropatię cukrzycową można podzielić na cztery główne typy. Pacjent może mieć objawy jednego typu, ale także kilku typów jednocześnie.

Wszystkie występujące objawy zależą od tego, które nerwy są dotknięte neuropatią. Choroba ma charakter postępujący, więc nawet objawy będą się stopniowo rozwijać i pogarszać.

Objawy mogą wkradać się niepostrzeżenie, a pacjent prawie ich nie zauważa. Wtedy dochodzi do poważnego uszkodzenia nerwów i nieodwracalnych powikłań.

Jeśli objawom towarzyszy znaczny dyskomfort i ból, sam pacjent szuka pomocy medycznej stosunkowo wcześnie. Jest to zaleta w tym przypadku, ponieważ interwencja zapobiegawcza i terapeutyczna może być podjęta jeszcze na wczesnych etapach uszkodzenia.

Neuropatia obwodowa

Ta forma neuropatii cukrzycowej jest również nazywana dystalną symetryczną polineuropatią obwodową.

Jest to bardzo typowy i powszechny objaw neuropatii cukrzycowej. Nerwy w kończynach dolnych, w szczególności w stopach, są dotknięte jako pierwsze. Objawy często nasilają się w nocy, gdy osoba jest w spoczynku. Te nieprzyjemne odczucia zakłócają sen pacjenta.

Najbardziej typowe objawy obejmują

• zmniejszoną wrażliwość lub drętwienie na bolesne bodźce lub zmiany temperatury
• uczucie mrowienia lub pieczenia w stopach zwane parestezją
• kłujący ból lub skurcze
• nadwrażliwość nawet na lekki dotyk, który natychmiast powoduje ból (czasami dotyk koca lub prześcieradła na skórze jest postrzegany jako bolesny. Nazywa się to allodynią).
• powikłania infekcyjne, takie jak źle gojące się rany, owrzodzenia, bóle kości i stawów.

Objawy nadwrażliwości zwykle rozprzestrzeniają się od palców przez stopę do poniżej kolan. Wielu pacjentów ma uczucie ciasnej skarpety wokół stopy lub późniejszych pończoch. Dlatego ten rodzaj zaburzenia wrażliwości nazywany jest "pończochą" lub, w kończynach górnych, "rękawiczką".

Bolesna postać neuropatii cukrzycowej jest niestety dość powszechna. Około 40-60% pacjentów z neuropatią cukrzycową cierpi z powodu bólu.

Są to bardzo nieprzyjemne odczucia pieczenia, elektryzowania, kłucia jakby igłami, mrowienia, co wiąże się również z drętwieniem danej kończyny, najczęściej dłoni i podeszew rąk lub palców.

Neuropatia dużych włókien nerwowych

Jest to bezbolesny typ choroby, ale towarzyszy mu nieprzyjemna stopniowa utrata pozycji i mobilności. Stopniowo pojawia się również ból mięśni, szczególnie w dużych grupach mięśni, takich jak uda.

Chód jest chwiejny, a pacjent ma trudności z utrzymaniem równowagi.

Neuropatia autonomiczna

Autonomiczny układ nerwowy utrzymuje wewnętrzne środowisko organizmu. Kontroluje procesy w ciele, które nie są kontrolowane przez wolę, takie jak tętno, napełnianie pęcherza, opróżnianie żołądka i jelit, funkcje narządów płciowych i prawidłowe funkcjonowanie oczu.

Uszkodzenie tych zakończeń nerwowych może powodować na przykład następujące trudności

• ciągłe uczucie zimna
• cienka, sucha i popękana skóra, gdy pocenie się jest zaburzone
• wypadanie włosów, zaburzenia wzrostu paznokci
• obrzęk palców
• upośledzone postrzeganie własnej hipoglikemii, co jest bardzo niebezpieczne, ponieważ głęboka hipoglikemia jest stanem zagrażającym życiu
• zaburzenia prawidłowego opróżniania pęcherza moczowego lub jelit, powodujące zatrzymanie moczu i zaparcia
• niepełne i powolne opróżnianie żołądka (gastropareza) związane z nudnościami, wymiotami i brakiem apetytu
• zaburzenia adaptacji oczu do zmian oświetlenia (zwężenie i rozszerzenie źrenic)
• zaburzenia funkcji seksualnych, np. zaburzenia erekcji
• zaburzenia rytmu serca

Neuropatia proksymalna (poliradikulopatia cukrzycowa)

Ta forma neuropatii cukrzycowej jest również powszechnie określana jako amiotrofia cukrzycowa. Obejmuje ona uszkodzenie zakończeń nerwowych w mięśniach ud i pośladków, zwanych pęczkiem lędźwiowo-krzyżowym. Rzadziej dotyczy to pęczka ramiennego, tj. nerwów w kończynach górnych.

Neuropatia wiąże się z bólem i zanikiem mięśni, co wiąże się z utratą masy ciała i osłabieniem danej kończyny.

Objawy występują zwykle po jednej stronie ciała, ale nierzadko dotyczy to obu stron.

Typowe objawy obejmują:

• ból biodra i uda, ból mięśni kulszowych, może naśladować chorobę kręgosłupa
• osłabione i wiotkie mięśnie ud, często asymetryczne
• trudności ze wstawaniem z pozycji siedzącej z powodu osłabienia mięśni ud i pośladków.

Mononeuropatia (neuropatia ogniskowa)

Jeśli dotknięte są nerwy brzuszne i piersiowe, jest to neuropatia korzeniowa piersiowo-lędźwiowa. Jeśli dotknięta jest głowa, jest to neuropatia czaszkowa. Jeśli objawy występują jednocześnie w więcej niż jednym miejscu, choroba określana jest jako mononeuritis multiplex.

Mononeuropatia to nazwa nadana uszkodzeniu określonego pojedynczego nerwu.

Objawy mononeuropatii są następujące:

• trudności z koncentracją lub podwójne widzenie (uszkodzenie nerwu wzrokowego)
• ból za jednym okiem (zajęcie nerwu wzrokowego)
• paraliż jednej strony twarzy zwany porażeniem Bella (uszkodzenie nerwu twarzowego, n. facialis)
• drętwienie, mrowienie, mrowienie i ból w dłoniach i palcach
• słabe i niezgrabne ręce, niezdolność do chwytania przedmiotów, trudności z drobnymi zdolnościami motorycznymi

Diagnoza neuropatii cukrzycowej obejmuje wywiad, obiektywne fizyczne badanie neurologiczne oraz dodatkowe badania lub laboratoryjne badania krwi.

Badanie kliniczne przeprowadzane jest przez neurologa. Obejmuje ono badanie czucia powierzchownego i głębokiego. Przeprowadza się je na przykład poprzez przyłożenie "kamertonu", który wytwarza wibracje, do części ciała, w których skóra znajduje się blisko kości.

Pacjent z zaawansowaną neuropatią nie odczuwa tych wibracji. Wrażliwość termiczna może być również testowana poprzez przykładanie zimnych i gorących przedmiotów, wrażliwość dotykowa jest testowana za pomocą cienkiej nici itd.

Oprócz obiektywnego badania, pacjent może wypełnić specjalne kwestionariusze, które koncentrują się na jego subiektywnych odczuciach, np. opisie bólu.

Spośród badań pomocniczych najbardziej przydatne jest badanie EMG, czyli badania elektrofizjologiczne. Badanie EMG określa szybkość przewodzenia przez nerw. Patologiczne krzywe i bloki w przewodzeniu są oznaką uszkodzenia nerwu.

Biopsja skóry jest stosunkowo inwazyjnym badaniem. Wykorzystuje się ją przede wszystkim do diagnozowania bolesnej postaci neuropatii cukrzycowej. Obserwujemy w niej zmniejszenie gęstości śródnaskórkowych włókien nerwowych.

Istnieją również różne plastry, które nakłada się na stopę. Jeśli zmieniają one kolor podczas noszenia, wskazuje to na obecność uszkodzenia włókien nerwowych.

Przebieg neuropatii cukrzycowej zależy od postaci cukrzycy, na którą cierpi pacjent (DM 1 i DM 2), postaci neuropatii cukrzycowej (postać bolesna, obwodowa, subkliniczna itp.), a także od skuteczności leczenia, kontroli glikemii, stylu życia i innych chorób towarzyszących, które mogą komplikować przebieg.

Źle leczona cukrzyca wiąże się z wyższym ryzykiem poważnych powikłań i wyższą śmiertelnością.

Niektóre z najpoważniejszych powikłań obejmują

• uszkodzenie skóry
• zakażenie małych rozdarć skóry
• powstawanie owrzodzeń skóry
• "amputacje salami" kończyn
• zawał mięśnia sercowego
• udar niedokrwienny, udar mózgu

Zapobieganie powikłaniom i prawidłowe funkcjonowanie narządów

W przypadku zaburzeń czynności narządów konieczne jest przeprowadzenie badań przez wielu innych specjalistów, np. urologa w przypadku zaburzeń układu moczowego, gastroenterologa w przypadku problemów z trawieniem, kardiologa w przypadku zaburzeń rytmu serca itp.

• W przypadku problemów z układem moczowym pomocny może być ścisły harmonogram oddawania moczu lub oddawanie moczu w określonym czasie, tj. oddawanie moczu o określonej godzinie.
  • Ucisk na dolną część brzucha, gdzie znajduje się pęcherz moczowy, również pomaga pacjentom.
  • Częstym powikłaniem jest niepełne opróżnienie pęcherza, w którym pozostają resztki moczu. Predysponuje to do infekcji dróg moczowych, które są już zwiększone u diabetyków ze względu na wyższe stężenie glukozy w moczu.
  • Cewnikowanie, tj. wprowadzenie cienkiej rurki do pęcherza w celu odprowadzenia moczu, pomaga w usuwaniu resztek moczu.
• W przypadku objawów gastroparezy (tj. niestrawności, częstego odbijania, nudności i wymiotów) pomaga częstsze spożywanie małych porcji jedzenia.
• W zaburzeniach autonomicznego układu nerwowego występują wahania ciśnienia krwi. Jeśli ciśnienie krwi jest niskie podczas stania, jest to niedociśnienie ortostatyczne. Jest to niebezpieczne, ponieważ długotrwałe stanie lub nagłe zmiany pozycji powodują zaburzenia świadomości i omdlenia. Jest to leczone przez picie większej ilości płynów, powolną zmianę pozycji z siedzącej na stojącą i spanie z głową uniesioną co najmniej 10 cm.

Zmiany stylu życia

Wysokie ryzyko powikłań pojawia się, jeśli pacjent ma zarówno cukrzycę, jak i wysokie ciśnienie krwi. Dlatego ważne jest, aby wyrównać nie tylko wysoką glikemię, ale także wysokie ciśnienie krwi. Przynajmniej podstawowe leczenie jest konieczne w przypadku wartości powyżej 130/90 mmHg.

Ważna jest również zbilansowana, zdrowa dieta, zwłaszcza warzywa i produkty pełnoziarniste. Jeśli pacjent ma nadwagę, powinien starać się osiągnąć optymalne wartości BMI. Pomocny jest aktywny tryb życia i regularne ćwiczenia.

Aktywność fizyczna pomaga obniżyć poziom cukru we krwi.

Ponadto poprawia przepływ krwi w naczyniach krwionośnych i utrzymuje zdrowy układ sercowo-naczyniowy.

Palenie lub inne palenie tytoniu dodatkowo zwęża naczynia krwionośne i upośledza przepływ krwi do nerwów. Dlatego diabetycy powinni starać się pozbyć tego nawyku.

Suplementy do podstawowego leczenia

Niektóre suplementy diety mogą dość skutecznie poprawić stan pacjenta, na przykład poprzez dopływ krwi do tkanki, poprawę krążenia krwi, promowanie regeneracji nerwów, wpływanie na obrzęk i tak dalej.

Konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem przed przyjęciem jakiegokolwiek suplementu. Pozwoli to uniknąć niepożądanych interakcji lekowych lub skutków ubocznych.

Miejscowo na skórę popularny jest krem z kapsaicyną, który nakłada się na skórę w miejscach, w których występuje pieczenie, mrowienie lub ból, takich jak podeszwy stóp. Najczęstszym skutkiem ubocznym jest podrażnienie skóry, zaczerwienienie i nietolerancja na palące ciepło, które krem naturalnie wytwarza.

Kwas alfa-liponowy jest silnym przeciwutleniaczem występującym naturalnie w niektórych produktach spożywczych, takich jak ziemniaki i owoce, a także w różnych suplementach diety. Ponieważ stres oksydacyjny jest głównym czynnikiem uszkadzającym naczynia krwionośne, a następnie nerwy, wszystkie przeciwutleniacze są bardzo skuteczne w zapobieganiu tym powikłaniom. Kwas alfa-liponowy jest najskuteczniejszym z nich.

W Europie kwas alfa-liponowy jest oficjalnie zatwierdzonym lekiem do leczenia neuropatii cukrzycowej.

Akupunktura jest metodą, która ogólnie pomaga w różnych rodzajach przewlekłego bólu. Ból neuropatyczny nie jest wyjątkiem. Jej działanie wymaga kilku sesji. Wykonywana profesjonalnie, nie ma poważnych skutków ubocznych.