Fenyloketonuria: czym jest i jak się objawia (hiperfenyloalaninemia)

Choroba ta jest również określana skrótem PKU (fenyloketonuria). Jest to choroba dziedziczna, która jest spowodowana mutacją w genie. Powoduje to brak enzymu, który przekształca aminokwas fenyloalaninę.

Fenyloalanina gromadzi się w organizmie, zwłaszcza w płynach ustrojowych. Nadmierne ilości powodują rozwój upośledzenia umysłowego, a także objawy fizjologiczne. Przyczyną jest uszkodzenie włókien nerwowych i zakłócenie procesów metabolicznych. Normalnie fenyloalanina jest przekształcana w tyrozynę.

Choroba została po raz pierwszy opisana w 1934 r. Jest to choroba autosomalna recesywna. Aby wystąpiła, gen odziedziczony po obojgu rodzicach musi być uszkodzony.

Jeśli oboje rodzice są nosicielami PKU, istnieje 25-procentowe ryzyko rozwoju choroby i do 50-procentowe ryzyko bycia nosicielem. Istnieje jednak również 25-procentowe prawdopodobieństwo, że u dziecka nie rozwinie się choroba i nie będzie ono nosicielem.

Wskaźnik zachorowalności zależy jednak od położenia geograficznego. Na przykład we Włoszech i Irlandii wskaźnik zachorowalności jest wyższy, podczas gdy w Finlandii i Japonii niższy. W Turcji wskaźnik zachorowalności wynosi do jednego na 4 000.

Choroba rozwija się już u dzieci. Gdy tylko zaczynają przyjmować mleko, wzrasta u nich poziom fenyloalaniny. Nadmiar fenyloalaniny uszkadza mózg, przez co w okresie niemowlęcym zaczyna rozwijać się opóźnienie psychoruchowe.

Dziecko jest również niespokojne. Napady padaczkowe mogą wystąpić między 6. a 12. miesiącem życia. Dzieci są blade, mają jasne włosy i niebieskie oczy. Skóra jest podatna na egzemę. Fenyloalanina jest również wydalana z moczem, który ma charakterystyczny zapach.

Dzięki badaniom przesiewowym noworodków chorobę można jednak wychwycić stosunkowo szybko. Biorąc pod uwagę możliwości współczesnej medycyny, perspektywy na lepszą jakość życia są stosunkowo wysokie. Oczywiście potrzebne jest konsekwentne leczenie oraz pozytywne nastawienie i aktywność ze strony rodzica.

Uszkodzenie występuje w genie hydroksylazy fenyloalaniny (FAH). Locus znajduje się na chromosomie 12. Podaje się, że istnieje około 400 znanych mutacji w tym genie.

Co to jest fenyloalanina?

Fenyloalanina jest niezbędnym aminokwasem. Nazywana jest niezbędną, ponieważ organizm nie jest w stanie sam jej wytworzyć i musi ją pobierać z diety. Jest ważna, ponieważ służy do przekazywania impulsów nerwowych.

Fenyloalanina jest przekształcana w tyrozynę za pomocą enzymu hydroksylazy fenyloalaniny (FAH). Tyrozyna jest następnie wykorzystywana i jest bardzo ważna w tworzeniu neuroprzekaźników. Jest używana do produkcji dopaminy, adrenaliny, noradrenaliny, tyroksyny.

U dorosłych około 10% fenyloalaniny pozostaje, reszta jest wykorzystywana do produkcji białek. U dzieci stosunek ten jest inny, do 60% jest wykorzystywane do produkcji białek.

Jest składnikiem wszystkich żywych organizmów, w postaci białka. Najwyższa zawartość fenyloalaniny w diecie występuje w:

• czekoladzie
• ser
• orzechy
• nasiona
• mleko
• jajka
• mięso
• soja i tofu
• jest również stosowana w sztucznych słodzikach

Fenyloalanina ma kilka korzystnych właściwości, takich jak

• poprawia pamięć
• daje odporność na stres
• promuje sprawność umysłową
• promuje aktywność seksualną
• jest stosowana w chorobach takich jak choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów lub zaburzenia psychiczne

Fenyloketonuria jest najczęstszą recesywną chorobą dziedziczną. Jest spowodowana defektem genu (12q22-q24.2), który powoduje brak enzymu zwanego hydroksylazą fenyloalaniny (FAH). Enzym może być całkowicie nieobecny lub jego poziom może być niewystarczający.

Enzym ten jest odpowiedzialny za szereg procesów metabolicznych w organizmie, jednak w szczególności przekształca aminokwas fenyloalaninę w tyrozynę. Jeśli enzym ten jest nieobecny w organizmie, fenyloalanina gromadzi się w płynach ustrojowych, a tym samym we krwi. Powoduje to problemy w ośrodkowym układzie nerwowym, ponieważ wysokie poziomy w organizmie są toksyczne.

W konsekwencji dochodzi do zaburzeń ośrodkowego układu nerwowego, które objawiają się głównie upośledzeniem umysłowym lub innymi zaburzeniami funkcji mózgu. Występują również skurcze mięśni. Pojawiają się również problemy z pigmentacją, ponieważ część fenyloalaniny jest wykorzystywana do tworzenia melaniny.

W nadmiarze fenyloalanina jest wydalana z moczem, stąd nazwa fenyloketonuria.

Konsekwencją jest niedobór tyrozyny, który można zrekompensować zwiększonym spożyciem w diecie. Tyrozyna jest aminokwasem, który odgrywa ważną rolę w tworzeniu hormonów, takich jak adrenalina, noradrenalina, dopamina, a także tyroksyna.

Tyrozyna nie jest kwasem niezbędnym, więc organizm może sam ją wytwarzać. Może to jednak zrobić tylko wtedy, gdy ma wystarczającą ilość fenyloalaniny (FAH). Źródłem tyrozyny są głównie migdały, orzechy, nasiona sezamu, banany i awokado, ale także produkty mleczne.

Choroba objawia się fizjologicznie (fizycznie) i psychologicznie. Psychologicznie, jeśli choroba nie jest leczona, upośledzenie umysłowe rozwija się od niemowlęctwa. Początek choroby następuje natychmiast po wprowadzeniu mleka.

Fenyloalanina gromadzi się w organizmie, co powoduje uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego i wynikające z tego trudności. Nieleczone dzieci mają obniżony iloraz inteligencji (IQ), aż do poziomu imbecylizmu lub idiotyzmu. Zwykle choroba zmniejsza IQ do połowy pierwotnej wartości.

Pierwsze objawy rozwijają się od 2. miesiąca życia, jednak w pełni widoczne stają się między 6. a 12. miesiącem. Oprócz upośledzenia umysłowego występują problemy z pamięcią, dzieci są nadpobudliwe. Z psychologicznego punktu widzenia, oprócz upośledzenia umysłowego, występuje również niestabilność w zachowaniu dzieci, które czasami mogą być apatyczne, czasami niespokojne, a także agresywne.

Objawy fizjologiczne również charakteryzują się bekaniem lub wymiotami. Choroba charakteryzuje się również zmniejszoną pigmentacją skóry. Skóra jest ogólnie blada i sucha, włosy są jaśniejsze, a oczy są zwykle niebieskie. Skóra jest podatna na egzemę lub wysypki.

Oprócz bladości, fizjologicznie choroba powoduje słaby rozwój zębów, płaskostopie, problemy z ruchomością kręgosłupa i sztywność mięśni. Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego powoduje drgawki.

Podwyższony poziom fenyloalaniny prowadzi do jej wydalania z moczem. Powoduje to typowo cuchnący mocz, przypominający mocz myszy. Choroba może również powodować mikrocefalię, czyli wyraźnie zmniejszoną część mózgową głowy w porównaniu z częścią twarzową.

Choroba może występować w różnych formach. Najczęstszą formą jest klasyczna fenyloketonuria. Następnie znane są również formy umiarkowane i łagodne. Łagodny typ jest również określany jako hiperfenyloalaninemia.

Objawy występujące w fenyloketonurii:

• Upośledzenie umysłowe, aż do ciężkiego stopnia w przypadku zaniedbania leczenia.
• drgawki
• małogłowie
• zaburzenia pamięci
• zaburzenia psychiczne, agresywność, nadpobudliwość
• zmniejszona pigmentacja - jasna skóra i włosy, niebieskie oczy
• wymioty
• bekanie
• egzema
• śmierdzący mocz myszy
• opóźnienie wzrostu, niższy wzrost
• ruchy mimowolne

Choroba jest wykrywalna w naszym kraju od ponad 50 lat. Badania przesiewowe noworodków przeprowadza się po urodzeniu. Badanie laboratoryjne krwi służy do określenia obecności lub braku enzymu FAH, który przekształca aminokwasy w tyrozynę. Testy genetyczne są również przeprowadzane w celu potwierdzenia diagnozy.

Ponadto u dziecka można zaobserwować objawy w późniejszym okresie życia, takie jak skurcze mięśni. EEG służy również do rejestrowania aktywności elektrycznej mózgu, co może wcześnie wykryć opóźnienie psychoruchowe.

Fenyloalanina zaczyna się gromadzić, a pierwsze objawy mogą pojawić się około 2 miesiąca życia. Objawy stają się bardziej wyraźne między 6 a 12 miesiącem życia.

Gdy tylko noworodek zaczyna pić mleko matki, poziom aminokwasów wzrasta. Jeśli nie są one rozkładane enzymatycznie, mózg ulega uszkodzeniu. Stąd rozwój upośledzenia umysłowego.

Większe dzieci rozwijają nadpobudliwość, zaburzenia pamięci i zachowania. Dziecko jest niespokojne, może być agresywne. Jednak opóźnienie rozwojowe jest już zauważalne między 4. a 9. miesiącem życia. Opóźnienie rozwojowe objawia się również mikrocefalią, czyli mniejszą proporcją części mózgowej głowy w porównaniu z częścią twarzową.

Wraz ze wzrostem poziomu aminokwasów pogarsza się uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego. Widoczne są już zewnętrzne fizjologiczne objawy choroby, takie jak drgawki, drżenie lub mimowolne ruchy, a także intensywne wymioty.

Dzieci są blade z powodu zmniejszonej pigmentacji skóry. Włosy są podobnie blade, a oczy mają niebieskie tęczówki. Skóra jest wrażliwa, a egzema lub inne wysypki są częstsze. Oprócz skurczów mięśni występuje również sztywność mięśni.

Zwiększony poziom fenyloalaniny znajduje również odzwierciedlenie w moczu, który ma typowy mysi zapach, który jest również wyczuwalny w pocie, tj. ze skóry. Istnieją skuteczne środki i metody leczenia tych objawów.

Żywność i fenyloketonuria

Jak wspomniano, w przypadku fenyloketonurii należy przestrzegać diety. Białko znajduje się w większości produktów spożywczych. Oznacza to, że podobnie jak w przypadku celiakii, konieczna jest modyfikacja diety.

Suplementy diety, takie jak specjalne mieszanki aminokwasów, są włączane do diety. Są one przyjmowane codziennie w celu utrzymania wymaganego dziennego spożycia białka, które jest ważnym budulcem organizmu.

Specjalnie opracowana żywność i żywność o minimalnej zawartości białka są odpowiednie i są ważone w celu kontrolowania spożycia. Niektóre pokarmy mogą być włączone do diety po obliczeniu, na przykład:

• ziemniaki i produkty ziemniaczane
• kalafior
• kapusta
• szpinak
• ketchup
• musztarda
• i inne niskobiałkowe warzywa i owoce