Jąkanie: jakie są jego przyczyny?

Jąkanie to zaburzenie mowy, w którym płynność mowy jest zakłócana przez mimowolne powtarzanie pojedynczych sylab lub słów.

Przerwom w mowie mogą towarzyszyć pauzy, w których dana osoba nie jest w stanie wydać żadnego dźwięku. Pauzy te nazywane są również blokami mowy.

Chociaż jąkanie nie jest zaburzeniem behawioralnym ani emocjonalnym, jest ono zaliczane do tej kategorii.

Jest to poważne zaburzenie mowy, które powoduje znaczące problemy w życiu osobistym, w społeczeństwie, w szkole i w pracy.

W przypadku jąkania, nie jest to upośledzenie umysłowe. Mózg osoby jąkającej się funkcjonuje całkiem normalnie.

Pierwsze oznaki jąkania często pojawiają się już u dzieci w wieku przedszkolnym od 3 do 5 lat. Częstość występowania jest wyższa u chłopców.

U 90% dzieci jąkanie występuje przed ukończeniem 4 roku życia.

Środowisko, w którym dziecko dorasta, zwłaszcza rodzina, odgrywa znaczącą rolę w pojawieniu się i rozwoju tego zaburzenia.

Częstym czynnikiem wywołującym jąkanie jest uraz psychiczny, który może być ostry lub trwać przez długi czas.

Często jednak pojawia się ono również przy wrodzonych predyspozycjach.

Kiedy jąkanie pojawia się nagle u dziecka, zwykle jest to dobrze zdefiniowane doświadczenie emocjonalne. Doświadczenie to jest zwykle negatywne, ale silne doświadczenie emocjonalne, takie jak nieoczekiwana, przytłaczająca nagroda, nie jest wyjątkiem.

Międzynarodowy Dzień Świadomości Jąkania przypada na 22 października.

Jąkanie dzieli się na

Początkowe (incipient), które występuje u dzieci w wieku przedszkolnym i u dzieci w wieku od 5 do 7 lat.

Trwałe (utrwalone), które utrzymuje się przez cały okres szkolny, w wieku od 7 do 13 lat.

Przewlekły, który utrzymuje się w okresie dojrzewania i dorosłości, od 14 roku życia.

Przyczyna może być rozwojowa lub neurogenna.

Rozwojowa przyczyna jąkania występuje już u małych dzieci i jest jedną z najczęstszych form.

Neurogenna przyczyna jąkania jest nabyta z późniejszym początkiem. Występuje u starszych dzieci, u osób po urazach głowy, po udarze lub po urazie mózgu.

Może być również spowodowane zażywaniem narkotyków, leków, urazami psychicznymi i emocjonalnymi.

Rozwojowa przyczyna jąkania

• Najczęstszą przyczyną, do 88% przypadków, są niekorzystne okoliczności rodzinne
• Zmiana środowiska komunikacyjnego
• Pojawienie się i narodziny nowego członka rodziny
• Zmiana miejsca zamieszkania
• Oddzielenie dziecka od rodziny, nawet tymczasowe, może powodować ten stan
• Strach

Wrodzone predyspozycje, prawdopodobnie spowodowane silnym stresem lub urazem psychicznym, również odgrywają znaczącą rolę w wywoływaniu jąkania.

Dziedziczność, niewielkie uszkodzenia mózgu, niewielkie nieprawidłowości w rozwoju mózgu i środowisko również odgrywają ważną rolę.

Psychologiczne przyczyny jąkania

Z psychologicznego punktu widzenia, przyczyną nagłego wystąpienia jąkania może być

• atak zwierzęcia
• hospitalizacja dziecka
• śmierć bliskiego członka rodziny (rodzica, dziadka, ulubionego członka rodziny)
• wypadek samochodowy
• upadek z wysokości
• ale także silne przeżycie emocjonalne, np. rozpakowywanie prezentu.

Jak zapobiegać jąkaniu

• Nie strasz dziecka.
• Nie wywieraj na niego presji strachem, np. przed nadejściem diabła.
• Unikaj sytuacji, które mogłyby wpłynąć na dziecko psychicznie i wpłynąć na nie negatywnie, np. zamknięcie w ciemnym pokoju, ukaranie zimnym prysznicem.
• Nie zmuszaj dziecka do robienia czegoś, czego bardzo się boi.
• Nie mów w sposób, który wywołuje strach u dziecka. Nie pozwalaj dziecku oglądać horrorów. Unikaj nagłych, głośnych dźwięków, które mogą przestraszyć dziecko.

Czynniki ryzyka jąkania

• Opóźnienia rozwojowe w dzieciństwie
• Predyspozycje genetyczne, jeśli jąkanie występuje w rodzinie
• Stres w rodzinie

Jąkanie objawia się podczas aktywnej komunikacji, która jest najbardziej nasilona podczas koncentracji.

Jąkanie nasila się pod wpływem podekscytowania, niepokoju, zmęczenia, stresu, presji, napięcia psychicznego, występów przed publicznością, a także spadku poczucia własnej wartości.

Jąkanie jest znacznie mniej wyraźne podczas czytania.

Jąkanie jest najmniej prawdopodobne podczas szeptania lub śpiewania.

Większość osób jąkających się mówi płynnie bez zająknięcia, gdy mówią do siebie lub śpiewają.

Objawy są różne i zależą od stopnia nasilenia zaburzenia.

• Łagodna forma objawia się powtarzaniem pierwszych sylab lub spółgłosek, czasami z rozciąganiem.
• W umiarkowanej postaci występują również skurcze na początku, rozciąganie i powtarzanie sylab. Czasami występują również ruchy mięśni twarzy, tułowia, ramion i głowy.
• W ciężkiej postaci mowa jest zakłócona, a skurcze na początku słów są bardzo silne, aż nie do pokonania.

Jąkanie obejmuje 3 grupy objawów

Dysfluencja - niewyraźna mowa

• W jąkaniu, rodzaj niepłynności występuje jako
  • Powtarzanie słów - widzę samochód, samochód
  • Powtarzanie słów
  • Powtarzanie sylab
  • Powtarzanie pojedynczych sylab
  • Długie sylaby
  • Wydłużanie samogłosek
  • Blokowanie lub zatrzymywanie się w zdaniu - ciche pauzy
  • Pauza w słowie
  • Zwroty słowne i poprawianie zdań

Nadmierny wysiłek mięśniowy

• Trudnościom w mówieniu mogą towarzyszyć
  • Szybkie mruganie oczami
  • drżenie warg
  • Tiki twarzy
  • Szarpanie głową
  • Zaciskanie pięści
  • Zaczerwienienie
  • Pocenie się

Napięcie psychiczne

• Objawia się przez:
  • Wewnętrzny niepokój
  • Frustracja
  • Strach przed mówieniem
  • Unikanie zachowań komunikacyjnych (unikanie rozmów, wykonywanie połączeń telefonicznych, preferowanie wysyłania wiadomości tekstowych lub e-maili)

Tony, klony i tonoklony

Tony, klony i tonoklony zakłócają poważną komunikację.

Są one połączone z

• nienaturalna mimika twarzy
• drgania głowy i ciała, tiki.
• dziecko oddycha nieregularnie, czasami z objawami drgawek
• zaczerwienienie twarzy
• pocenie się
• szybki puls

Często występuje logofobia, czyli lęk przed mówieniem.

Podczas komunikowania się z objawami jąkania napotyka się:

• Toniczna forma jąkania - Objawia się naciskiem na początku sylaby słowa. Nacisk może być tak silny, że słowo nie jest wymawiane.
• Forma kloniczna - charakteryzuje się powtarzaniem sylab na początku słowa. W ciężkiej postaci powtarzanie może wystąpić w środku słowa.
• Forma toniczno-kloniczna jest najczęstszą formą i jest łączona z formą toniczną i kloniczną.

Co dzieje się podczas jąkania?

W jąkaniu występuje mimowolny skurcz mięśni oddechowych, strun głosowych i mięśni artykulacyjnych.

W jąkaniu występują

zaburzone ruchy oddechowe

Osoba jąkająca się nieproporcjonalnie marnuje wydechowy przepływ powietrza.

Niektóre osoby z jąkaniem tonicznym wydychają powietrze przed wydaniem dźwięku i kończą słowo tylko z resztkami powietrza.

Inni wydychają powietrze podczas pokonywania bariery słownej, gdy mówią w sposób jąkający się.

Oddychanie u dzieci w spoczynku jest normalne, całkiem fizjologiczne. Gdy tylko dziecko chce coś powiedzieć, następuje zmiana w strumieniu wydychanego powietrza.

Zakłócenia ruchów fonacyjnych

Zaburzenie produkcji głosu, które wynika z zakłócenia ruchów fonacyjnych krtani.

Gwałtowna i spazmatyczna produkcja głosu powoduje uszkodzenie strun głosowych przez ukrwienie i obrzęk błony śluzowej, powodując jednoczesne zaburzenia głosu.

Objawy jąkania w pigułce

• Trudności z rozpoczynaniem słów, zdań
• Przedłużanie słów, samogłosek w słowie
• Powtarzanie samogłosek, słów, sylab
• Przerwy w obrębie słowa powodujące jego przerwanie
• Dodawanie słów do wypowiedzi, np. "ahem", w oczekiwaniu na trudności z wymówieniem następnego słowa
• Nadmierne napięcie lub ruchy twarzy, górnej części ciała
• Niepokój podczas mówienia
• Niezdolność do skutecznej komunikacji

Przykłady

• Dodawanie dźwięków - ehm, ajaaj...
• Powtarzanie całych słów - jabłko, jabłko na stole
• Powtarzanie zwrotów - ona ma - ona ma 8 lat
• Zmiana słów podczas komunikowania się w zdaniu - I was... I left
• Niedokończenie myśli - imiona.... zapominanie imion

Kompleksowa i dokładna diagnostyka jest niezbędna do zaprojektowania leczenia.

Dziecko zostanie poddane takim badaniom jak:

• foniatryczne - dotyczące zaburzeń głosu, mowy i słuchu
• logopedyczne - badanie wymowy, ekspresji, umiejętności językowych, rozumienia mowy
• neurologiczne - badanie i diagnoza zaburzeń neurologicznych
• psychologiczne - badanie osobowości, intelektu, pamięci, uwagi
• w niektórych przypadkach
  • badanie internistyczne, podczas którego ustalana jest ogólna historia medyczna danej osoby, jej stan zdrowia, a także wcześniejsze choroby, urazy, operacje, które mogły skutkować jąkaniem się
  • badanie rehabilitacyjne
  • badanie psychiatryczne

W diagnozie i ocenie jąkania (niepłynności mówienia) oceniane są następujące elementy:

• Częstotliwość pauz, które są zauważalne w jąkaniu
• Jakościowo, oznaki pauz mogą objawiać się objawami niefizjologicznymi, takimi jak wymuszone pauzy spowodowane skurczami (mimowolne skurcze mięśni), nadmierny wysiłek mowy lub mowa, która jest słyszalnie inna.
• Lokalizacja pauz
• Czas trwania pauz

Jąkanie występuje najczęściej u dzieci w wieku od 2 do 7 lat.

Jąkanie występuje w 80-90% przypadków u dzieci poniżej 4 roku życia.

Jąkanie postępuje powoli i stopniowo lub może rozpocząć się nagle.

Najczęstszym objawem jest stopniowe powtarzanie początkowej spółgłoski, powtarzanie pierwszego słowa bez świadomości dziecka, że je powtarza.

Z czasem zaburzenia mowy stają się coraz częstsze i bardziej uciążliwe.

Jąkanie ostatecznie zanika u 65-85% dzieci.

Czasami jąkanie staje się przewlekłe i utrzymuje się do dorosłości. Może obniżać poczucie własnej wartości.

Jąkanie ma duży wpływ na osobowość osoby jąkającej się i często prowadzi do bierności i izolacji społecznej.

Blokady mowy mogą prowadzić do kompleksu niższości, nienawiści do samego siebie i depresji.