Rak płuc: jakie są przyczyny i zagrożenia, objawy i przebieg?

Co to jest rak płuc? Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka raka płuc? Czy znasz objawy raka płuc?

Jak działają płuca?

Nie każdy kaszel to tylko kaszel... Palenie papierosów i e-papierosów? Jak mogę uniknąć zachorowania na raka płuc? Przeczytaj również o wielu mitach w naszym społeczeństwie.

Oddychanie jest jedną z podstawowych funkcji życiowych.

Choroby układu oddechowego obejmują raka płuc.

Rak płuc charakteryzuje się niekontrolowanym wzrostem nieprawidłowych komórek w płucach.

Mit: Często słyszymy w naszej populacji:"Wiele osób pali i nie choruje na raka płuc, więc palenie nie jest aż tak szkodliwe".

Wiele osób wyobraża sobie dziewięćdziesięcioletnich mężczyzn z fajką lub papierosem, którzy palili przez całe życie i nie zachorowali na raka. To rzeczywiście zdarza się w niektórych przypadkach.

Ale palenie jest szkodliwe... I nie wiemy, jaka jest nasza prawdziwa genetyka....

Doceńmy czysty, głęboki oddech przez zdrowe płuca...

Płuca

Oddychanie polega na wymianie tlenu z powietrza i dwutlenku węgla z krwi.

Powietrze dostaje się do płuc przez krtań, tchawicę, oskrzela i oskrzeliki do komór płuc, które są otoczone naczyniami krwionośnymi - naczyniami włosowatymi.

Płuca znajdują się w klatce piersiowej i są chronione przez klatkę piersiową.

Płuca są podzielone na prawą i lewą część.

Zawierają około 300 milionów komór płucnych zwanych pęcherzykami płucnymi.

Całkowita objętość płuc wynosi 4-6 litrów w zależności od płci, budowy ciała i stanu zdrowia.

Rozróżnia się górne i dolne drogi oddechowe.

Górne drogi oddechowe obejmują jamę nosową, nosogardło i krtań. Dolne drogi oddechowe obejmują tchawicę, oskrzela, oskrzeliki aż do płatów płuc.

Wentylacja to proces, w którym następuje cykliczne wdychanie (wdech) i wydychanie (wydech).

Podczas wdechu drogi oddechowe rozszerzają się i wydłużają, a podczas wydechu zwężają się i skracają.

W chorobie płuc podstawowe funkcje są upośledzone, a pacjenci doświadczają obniżonej jakości życia.

Charakterystyka

Rak płuc jest jednym z najczęstszych nowotworów na świecie.

Na całym świecie rak płuca stanowi około 11% wszystkich nowo zdiagnozowanych nowotworów u obu płci.

W 2020 r. odnotowano 2 206 771 nowych przypadków raka płuca i 1 796 144 zgonów z powodu tego nowotworu.

Rak płuca zajmuje pierwsze miejsce pod względem ogólnej śmiertelności wśród wszystkich nowotworów. Jest to najczęstszy nowotwór u mężczyzn.

Współczynniki zachorowalności i umieralności wśród mężczyzn są trzykrotnie wyższe niż wśród kobiet. Całkowita liczba palaczy wśród mężczyzn spada, co skutkuje niższą umieralnością niż w przeszłości.

Z kolei liczba palących kobiet rosła w ciągu ostatnich 15 lat, co jest związane z tendencją wzrostową zachorowalności na raka płuc u kobiet (statystyki WHO, GLOBOCAN 2020).

WHO szacuje, że liczba palaczy wynosi około 1,1 miliarda, a liczba zgonów związanych z paleniem wynosi 7 milionów rocznie.

Jednak zachorowalność na raka płuc wzrasta również wśród osób nigdy niepalących - LCINS (Lung Cancer In Never Smokers).

Jest to grupa osób, które nigdy nie paliły i nie były pod wpływem biernego palenia.

W tej grupie naukowcy wskazują na zanieczyszczenie powietrza w pomieszczeniach, narażenie zawodowe, wpływ niektórych mutacji genetycznych, a nawet zakażenie wirusem HPV i Mycobacterium tuberculosis, wpływy hormonalne, czynniki dietetyczne i cukrzycę.

Klasyfikacja nowotworów płuc

Termin rak oskrzeli odnosi się do nowotworów złośliwych oskrzeli, a także nowotworów złośliwych wywodzących się z miąższu płuc.

Nowotwory płuc dzieli się w uproszczeniu na grupy:

• niedrobnokomórkowy rak płuc (NSCLC)
• drobnokomórkowy rak płuc (SCLC)
• Istnieje wiele typów histologicznych i podtypów, ale powyższy podział ma na celu szybką orientację.

Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka raka płuc?

Czynniki ryzyka

Najczęstsze przyczyny to...

Palenie tytoniu

• Około 80-90% nowotworów płuc u mężczyzn i 50% u kobiet jest spowodowanych długotrwałym narażeniem płuc na dym papierosowy.
• Palenie jest przyczyną 85-90% nowotworów płuc.
• 70% substancji smolistych z dymu papierosowego odkłada się w płucach.
• Palacze mają 30-krotnie wyższe ryzyko zachorowania na raka płuc w porównaniu z osobami niepalącymi.
• Palenie cygar, fajek i marihuany również zwiększa to ryzyko.

Wiele badań epidemiologicznych wyraźnie wykazało rolę palenia tytoniu w rozwoju raka płuc.

Do głównych czynników rakotwórczych należą wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, aromatyczne nitrozwiązki, nitrozoaminy, aldehydy, butadieny, metale - chrom, nikiel, kadm, polon i inne.

Współczynnik ryzyka zachorowania na raka płuc u palaczy w porównaniu z osobami niepalącymi wynosi 9,2-14 : 1. W przypadku wypalania ponad 20 papierosów dziennie współczynnik ten wynosi 14,7-25,1 : 1.

Główny wpływ na zwiększone ryzyko zachorowania na raka płuc - nawet większy niż liczba wypalanych papierosów - ma długość ekspozycji płuc na tytoń. Zależy to więc od tego, jak długo dana osoba pali.

Mit: Palenie to moja sprawa i szkodzę tylko swojemu zdrowiu...

Obecnie istnieje wiele badań klinicznych z wynikami badań laboratoryjnych, dowody epidemiologiczne, że mimowolne (bierne) palenie może powodować raka płuc.

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) była pierwszą międzynarodową organizacją, która opisała, że "mimowolne palenie", tj. wdychanie dymu papierosowego wytwarzanego przez innego palacza, jest udowodnionym czynnikiem rakotwórczym dla ludzi.

Bierne palenie jest poważnym czynnikiem ryzyka!

Zwłaszcza jeśli ktoś mieszka w tym samym gospodarstwie domowym co aktywny palacz i pali bezpośrednio w domu.

Niestety, coraz częściej widzimy alarmujący obraz palącego rodzica tuż obok bezbronnego dziecka!

Inne czynniki ryzyka:

• Rakotwórcze substancje chemiczne - azbest, arsen, chrom, nikiel, krzem, spaliny z silników spalinowych.
• Promieniowanie - radioterapia, radon

E-papierosy

Palenie papierosów elektronicznych to "gorący temat" w przypadku raka płuc.

W ostatnich latach obserwujemy wzrost palenia papierosów elektronicznych, tzw. e-papierosów.

W społeczeństwie panuje ogólne przekonanie, że nie są one w ogóle szkodliwe lub że są "zdrowsze".

W porównaniu do tradycyjnego palenia tytoniu, początkowo opisywano niższy poziom substancji toksycznych i rakotwórczych. Jednak ten kontrowersyjny temat jest przedmiotem badań naukowych. Wciąż brakuje długoterminowych rozstrzygających danych.

Pewne jest natomiast to, że palenie papierosów elektronicznych nie przynosi żadnych korzyści zdrowotnych i że nie wdychamy żadnych witamin.

Obecnie badania wskazują na niepokojące poziomy substancji toksycznych, nikotyny i czynników rakotwórczych dla płuc porównywalne z paleniem konwencjonalnym.

Opublikowano dane dotyczące niższego ryzyka infekcji dróg oddechowych, niektórych niższych poziomów substancji toksycznych, ale tylko w krótkim okresie.

Ostatnie wieloośrodkowe badanie przeprowadzone w 2020 r. wskazuje na takie samo ryzyko nowotworów głowy i szyi, jak w przypadku palenia konwencjonalnego.

E-papierosy zawierają również niezbadane dodatki o wątpliwym ryzyku toksyczności i ich wątpliwym rozkładzie w metabolizmie organizmu ludzkiego w perspektywie długoterminowej.

Większość badań klinicznych zgadza się, że ostateczna ocena niższej toksyczności e-papierosów nie jest jeszcze możliwa.

Organizacje zdrowotne i eksperci w tej dziedzinie na całym świecie są zaniepokojeni znaczącym wpływem e-papierosów i ogromnym wzrostem uzależnienia od nikotyny wśród nastolatków.

Zamierzam rzucić palenie...

Palenie to nie nawyk, to uzależnienie, dlatego prawdziwa walka o rzucenie palenia na dobre jest trudna.

Nawet niewielka ilość papierosów dziennie (1-2 papierosy) to palenie. Ograniczenie palenia to nie to samo, co rzucenie palenia. Leki zawierające nikotynę pomogą złagodzić objawy odstawienia.

Mit: Nie palę od kilku miesięcy, oczyściłem swój organizm...

Badania wykazały, że płuca palacza potrzebują około 12 lat od ostatniego papierosa, aby dostosować się do płuc osoby niepalącej.

Korzyści dla organizmu zależą od długości okresu bez palenia do momentu całkowitego zaprzestania palenia.

Oczywiście najkorzystniej jest rzucić palenie w młodym wieku. Opisano, że przed 35 rokiem życia oczekiwana długość życia wzrasta o 6,9 do 8,5 lat u mężczyzn i 6,1 do 7,7 lat u kobiet w porównaniu z osobami kontynuującymi palenie.

Rzucenie palenia zawsze ma sens.

Objawy raka płuc

• przewlekły kaszel
• nasilenie przewlekłego kaszlu
• u palaczy zmiana charakteru kaszlu!
• odkrztuszanie śluzu z domieszką krwi do masywnego odkrztuszania krwi
• duszność, uczucie braku powietrza (duszność)
• ból w okolicy klatki piersiowej
• nawracające zapalenie płuc
• ból kości do patologicznych złamań kości
• ogólne osłabienie, zmęczenie, osłabienie
• utrata masy ciała do ciężkiej utraty masy ciała (kacheksja)
• objawy neurologiczne (w przypadku zmian wtórnych - przerzutów do ośrodkowego układu nerwowego)
• objawy zależne od lokalizacji w obecności innych przerzutów odległych
• ciężkie powikłanie - zespół żyły głównej górnej (w przypadku ucisku guza i ograniczenia przepływu krwi przez żyłę główną górną)
• objawiający się chrypką, obrzękiem twarzy, oczu, szyi, kończyn górnych aż do przebarwień, znacznym przekrwieniem spojówek, szumem w uszach, bólem w klatce piersiowej aż do zaburzeń oddychania i połykania, stan może zakończyć się zagrażającym życiu obrzękiem krtani.

Podstawą jest dokładne badanie fizykalne pacjenta i wywiad lekarski.

Osłuchiwanie płuc jest jednym z pierwszych badań, które może ujawnić choroby układu oddechowego.

Negatywny wynik osłuchiwania klatki piersiowej nie wyklucza raka płuc.

Pacjent powinien zostać zbadany przez pulmonologa, gdy wystąpią powyższe trudności.

Palenie tytoniu i dodatni wywiad rodzinny są czynnikami obciążającymi.

Pierwszym wyborem w przypadku badań obrazowych jest prześwietlenie klatki piersiowej. Dokładny obraz zapewnia tomografia komputerowa (CT) płuc. W niektórych przypadkach w diagnostyce można wykorzystać pozytonową tomografię emisyjną (PET-CT).

Szczególnie w przypadku raka płuc pacjent czeka na każdym etapie diagnozy, ale nowotwór nie czeka.

Nie ignoruj objawów, zgłoś się do lekarza na czas.

Ważne jest, aby na początku podczas podstawowej diagnozy i oceny stopnia zaawansowania (klasyfikacja stadium klinicznego) wiedzieć, że pacjent nie ma drobnokomórkowego raka płuc.

Nieleczony drobnokomórkowy rak płuca prowadzi do śmierci w ciągu około 6 tygodni. W przypadku zastosowania nieodpowiedniego leczenia w ograniczonym stadium choroby, oczekiwanie na leczenie znacznie pogorszy rokowania pacjenta.

Zmiana z miejscowej "ograniczonej" choroby na zaawansowaną "rozległą" chorobę oznacza zmianę mediany przeżycia.

W przypadku niedrobnokomórkowego raka płuca wpływ potencjalnie dłuższej diagnozy na przeżycie jest skromniejszy niż w przypadku drobnokomórkowego raka płuca.

Badania laboratoryjne

Standardowa morfologia krwi, biochemia i markery nowotworowe (SCCA, CYFRA, NSE, CEA) mogą być pomocne.

Badanie bronchoskopowe

Podczas tego badania pobierana jest próbka do badania cytologicznego i/lub histologicznego.

Jest to badanie endoskopowe, które może nie być komfortowe dla pacjenta, ale ma bardzo wysoką wartość diagnostyczną.

Jest również wykorzystywane w leczeniu jako tzw. bronchoskopia terapeutyczna, np. w celu zatamowania krwawienia (masywnego odkrztuszania krwi), wprowadzenia stentów (specjalnych rurek poszerzających drogi oddechowe w przypadku ucisku guza), laserowego leczenia niedrożności guzów, bronchoskopowego odsysania śluzu w przypadku zastoju w drogach oddechowych, np. po zabiegach chirurgicznych itp.

Jak wykonuje się bronchoskopię?

W bronchoskopii lekarz używa cienkiej elastycznej lub sztywnej rurki (bronchoskopu) ze światłem i kamerą do oglądania dróg oddechowych od wewnątrz.

W ten sposób może bezpośrednio zobaczyć i ocenić stan dróg oddechowych, wykryć choroby, stany zapalne, guzy i pobrać próbkę do dalszej analizy (badanie histologiczne, cytologiczne, mikrobiologiczne itp.) Ta bezpośrednia wizualizacja dróg oddechowych jest niezastąpiona.

Przed rozpoczęciem badania pacjentowi podawany jest lek rozluźniający i uspokajający, zwany analgosedacją. Lekarz wstrzykuje również znieczulający spray (środek znieczulający) do jamy nosowej i gardła.

Znieczulenie ogólne jest stosowane rzadziej, częściej w przypadkach, w których konieczne jest użycie tzw. twardego (sztywnego) bronchoskopu.

Badanie jest stosunkowo szybkie i bezbolesne. Trwa około 20-30 minut, w zależności od tego, czy konieczne jest pobranie próbek tkanek. Lekarz wyjmuje bronchoskop, kończy badanie i pacjent wraca do domu.

Nie należy jeść ani pić przed bronchoskopią (około 6 godzin). Również po badaniu pacjent nie powinien niczego spożywać.

Drogi oddechowe są podrażnione i może dojść np. do aspiracji pokarmu lub napoju.

Podrażnienie gardła, ból gardła lub chrypka mogą być przejściowe u niektórych pacjentów.

Jeśli pacjent postępuje zgodnie z instrukcjami lekarza, nie ma powodów do obaw.

Podstawowe techniki pobierania próbek do badania bronchoskopowego to:

• ścieranie szczoteczką (szczotkowanie) do analizy cytologicznej
• biopsja kleszczowa (wycięcie) do badania histologicznego
• płukanie oskrzeli (płukanie).

Inne opcje to przezoskrzelowa biopsja aspiracyjna igłowa (TBNA). Jest ona stosowana w określonych wskazaniach, np. gdy tkanka nowotworowa znajduje się w tzw. błonie podśluzowej, przy braku zmian wewnątrzoskrzelowych.

W bronchoskopii autofluorescencyjnej guz jest oświetlany światłem ultrafioletowym i fluoryzuje inaczej niż otaczająca go zdrowa błona śluzowa.

Ultrasonografia wewnątrzoskrzelowa (EBUS) jest metodą badawczą, która umożliwia ultrasonograficzne obrazowanie otoczenia guza, a także pobieranie materiału.

Diagnostyka cytologiczna poprzedza ostateczną histologię w procesie diagnostycznym. Jest to przydatna metoda badania orientacyjnego. Pozwala na szybką orientację w celu odróżnienia zmian reaktywnych od zmian nowotworowych.

Często spotykamy się ze stwierdzeniem wody w płucach (wysięk opłucnowy). Woda w płucach może mieć różne przyczyny i występuje w wielu chorobach. Jedną z nich jest rak płuca. Badanie cytologiczne jest bardzo przydatne w podejmowaniu decyzji.

Badanie histologiczne tkanki jest niezbędne do rozpoznania nowotworu złośliwego. W dziedzinie medycyny praktycznej postęp nauki przynosi nowe odkrycia w dziedzinie diagnostyki molekularnej (immunohistochemia, testy genetyczne itp.).

Leczenie pacjentów z wykorzystaniem analiz genetycznych i biologii molekularnej otwiera możliwości terapeutyczne.

Znajomość poszczególnych mutacji EGFR, ALK, MET, ROS i innych genów, izolacja krążących komórek nowotworowych z krwi, tzw. płynna biopsja, ma ogromne znaczenie diagnostyczne i terapeutyczne.

Wideotorakoskopia (VATS) to procedura chirurgiczna, w której chirurg wchodzi do klatki piersiowej przez małe nacięcie. Kamera jest wprowadzana do klatki piersiowej, a obraz jest przesyłany do monitora.

Przy użyciu specjalnego oprzyrządowania endoskopowego możliwa jest diagnostyka podejrzanych zmian złośliwych, resekcja i ostateczna biopsja.

W przypadku znacznych wysięków nowotworowych możliwa jest procedura diagnostyczna i terapeutyczna zwana talkiem. Specjalny talk jest wstrzykiwany do jamy opłucnej.

Warstwy opłucnej są następnie łączone, a wysięk nie powinien się już tworzyć.

W onkologii można spotkać się z następującymi terminami

Grading - ocena stopnia zróżnicowania.

Guzy, które są dobrze zróżnicowane, ściśle przypominają tkankę, z której się wywodzą.

Z kolei guzy słabo zróżnicowane charakteryzują się wyraźnymi zmianami cytologicznymi i architektonicznymi w komórkach. Mają one gorsze rokowanie.

W onkologii spotykamy się również z tak zwanymi guzami anaplastycznymi, co oznacza, że są one niezróżnicowane, a ich klasyfikacja histogenetyczna jest problematyczna.

Staging to ocena stopnia zaawansowania choroby na podstawie wielkości guza, stopnia zajęcia miejscowego, stanu regionalnych węzłów chłonnych oraz obecności lub braku przerzutów odległych (ognisk wtórnych).

Klasyfikacja TNM - podstawowa klasyfikacja ogólna:

• T - kategoria
• T0 - brak nowotworu
• Tis - in situ (guz nieinwazyjny)
• T1 - mały lub minimalnie inwazyjny guz w narządzie pierwotnym
• T2 - większy lub bardziej naciekający guz w narządzie pierwotnym
• T3 - większy i/lub naciekający brzegi narządu pierwotnego
• T4 - bardzo duży i/lub bardzo naciekający guz lub guz rozprzestrzeniający się poza narząd pierwotny
• N - kategoria
• N0 - brak przerzutów do węzłów chłonnych
• N1 - zajęcie regionalnych węzłów chłonnych
• N2 - rozległe zajęcie regionalnych węzłów chłonnych
• N3 - zajęcie odległych węzłów chłonnych
• M - kategoria
• M0 - brak przerzutów odległych
• M1 - obecność przerzutów odległych

Stadia kliniczne choroby

Wczesne stadium I do końcowego stadium klinicznego IV.

Całkowita remisja - całkowite ustąpienie objawów onkologicznych (czas trwania min. 4 tygodnie).

Częściowa remisja - częściowe ustąpienie objawów onkologicznych (czas trwania min. 4 tygodnie).

Progresja choroby - powstanie nowych zmian, powiększenie pierwotnych zmian zgodnie z określonymi kryteriami.

Stabilizacja choroby - odpowiedź na leczenie, pomiędzy częściową remisją a progresją choroby.

Rak płuc często staje się klinicznie widoczny dopiero w zaawansowanym stadium.

W przypadku palaczy rak płuc powinien być brany pod uwagę podczas ambulatoryjnych badań przesiewowych, szczególnie u osób pracujących w środowisku wysokiego ryzyka, z osłabieniem, utratą masy ciała lub nasilającym się kaszlem.

Rozróżnia się pierwotnego raka płuc wywodzącego się z tego narządu i raka wtórnego zlokalizowanego w płucach (przerzuty).

Jeśli nowotwór płuc rozprzestrzeni się, przerzuty mogą być obecne w mózgu, kościach, wątrobie itp.

Przed opisaniem objawów samego raka płuc warto bardziej szczegółowo zrozumieć kaszel i jego rodzaje.

Kaszel

• Kaszel ostry - trwa krócej niż tydzień
• Kaszel podostry - trwa do 8 tygodni (w przypadku infekcji)
• Kaszel przewlekły - trwa dłużej niż 8 tygodni (zwykle nie ustępuje samoistnie, znacząco pogarsza jakość życia).

Jaki rodzaj kaszlu Ci przeszkadza? Suchy, drażniący kaszel? Wilgotny kaszel z wydzielaniem śluzu?

• Poranny kaszel
• poranny kaszel aż do odkrztuszenia plwociny
• suchy kaszel
• suchy kaszel związany z bólem za mostkiem (bardzo często u pacjentów jako efekt uboczny bardzo skutecznych leków nasercowych zwanych inhibitorami ACE)
• kaszel związany z wysiłkiem
• kaszel związany z dusznością
• kaszel związany ze świszczącym oddechem i dusznością w klatce piersiowej (często u astmatyków, szczególnie rano i po przebudzeniu)
• suchy kaszel związany z zapaleniem błony śluzowej, nieżytem nosa (często sezonowy, objawy alergiczne).
• wilgotny kaszel z wydzielaniem śluzu (mogą również występować różne domieszki ropy, krwi)
• przewlekły kaszel związany z częstą zgagą (zgaga)
• przewlekły kaszel z uczuciem wyciekania śluzu z zatok (najczęściej podczas zasypiania, w nocy)
• kaszel wywołany zmianą pozycji, związany z kaszlem

Kaszel u palaczy

• u palaczy kaszel rozwija się stopniowo, nawet przez kilka lat
• pacjent może już nawet nie zdawać sobie z niego sprawy
• często zaprzecza jego obecności, gdy jest wskazywany
• ogólnie uważa kaszel za normalne zjawisko.

Mit: Jestem pewien, że nie mam guza płuc, ponieważ nie kaszlę krwią...

Przeczytaj także

• Związek między paleniem tytoniu a przewlekłym zapaleniem oskrzeli + objawy i zagrożenia
• Od czego to wszystko się zaczęło?

Rokowanie choroby

Rokowanie choroby zależy od typu histologicznego choroby, stadium choroby oraz stanu klinicznego pacjenta i związanych z nim powikłań.

Niestety, rak płuca pozostaje jednym z najtrudniejszych do leczenia nowotworów o niekorzystnym rokowaniu.

Zaprzestanie palenia tytoniu pozostaje przydatne pod względem schematu leczenia i ograniczenia współistniejących infekcji układu oddechowego.

Wielu palaczy rzuciłoby palenie natychmiast, gdyby tylko raz zobaczyli, że duszą się i umierają na raka płuc.

Jedną ze skutecznych kampanii antynikotynowych jest umieszczanie różnych obrazów nowotworów na opakowaniach papierosów.