Stan wstrząsu: co oznacza termin medyczny wstrząs, jakie są jego przyczyny, rodzaje i etapy?

Zwykle używamy słowa szok w jego potocznej formie w odniesieniu do sytuacji, w której występuje ostra reakcja na stres. W medycynie ma ono jednak zupełnie inne znaczenie i nie wyraża stanu umysłu danej osoby.

Co oznacza termin szok w medycynie?
Co może go wywołać?
Jakie są rodzaje i etapy szoku?
Jak się objawia?

Wstrząs odnosi się do ogólnej reakcji organizmu, która występuje z kilku przyczyn. Wstrząs wpływa na różne układy organizmu i objawia się różnymi objawami. Zagraża zdrowiu i życiu człowieka.

Czym jest wstrząs i jaka jest jego definicja?

Szukając definicji wstrząsu, możemy natknąć się na kilka form. Ich istota jest taka sama, różni się jedynie sposób wyrażania.

Wstrząs to...

1.

...dysproporcja pomiędzy zapotrzebowaniem a podażą tlenu i składników odżywczych do organizmu.

2.

... zagrażający życiu stan polegający na zaburzeniu dopływu krwi do komórek, tkanek i narządów. Nieleczony prowadzi do postępującej niewydolności narządów i układów narządów. Wpływa na ważne narządy, takie jak mózg, serce, nerki i płuca.

3.

... ostra (nagła) lub nawet podostra zmiana w makrokrążeniu i mikrokrążeniu, objawiająca się zmniejszonym dopływem krwi do tkanek i narządów. W komórkach jest niewystarczająca ilość tlenu i składników odżywczych. Gromadzą się w nich toksyczne produkty przemiany materii - metabolity.

Niedotlenienie - termin techniczny oznaczający brak tlenu w komórkach, tkankach lub narządach.

Następnie postępuje do upośledzenia funkcji samych komórek, narządów i ostatecznie całych układów narządów. Jeśli leczenie jest opóźnione, postępuje do nieodwracalnej fazy. Następuje uszkodzenie mózgu, serca, nerek i innych narządów.

Ostatecznym punktem kulminacyjnym jest śmierć chorego.

4.

... poważny stan dynamiczny, w którym dopływ tlenu do tkanek ważnych narządów jest niewystarczający, aby zaspokoić ich bieżące zapotrzebowanie na energię.

Występuje dług tlenowy i rozwija się kwasica metaboliczna.

Jest to spowodowane dysproporcją między wielkością naczyń krwionośnych a ilością krwi, tj. płynów w krwiobiegu.

3 etapy wstrząsu

Mówi się, że wstrząs jest stanem dynamicznym. Dzieje się tak, ponieważ przechodzi on przez kilka faz. Podział ten jest szczególnie ważny z punktu widzenia leczenia.

Wstrząs ma trzy fazy, które są określane jako wstrząs skompensowany, wstrząs zdekompensowany i wstrząs nieodwracalny. Przejście z jednej fazy do drugiej jest dynamiczne, a jego tempo zależy od kilku czynników.

Tempo rozwoju wstrząsu zależy od

1. stanu organizmu w momencie wystąpienia ostrej zmiany
2. wiek
3. chorób towarzyszących
4. odporności
5. krzepnięcia
6. CNS (centralny układ nerwowy)
7. psychika
8. zasięg czynnika sprawczego
9. czas oddziaływania czynnika sprawczego
10. obecność czynników negatywnych, takich jak zmęczenie lub hipotermia.

Różne fazy wstrząsu przedstawiono w poniższej tabeli

Martwica, tj. śmierć komórki = śmierć komórki.
Jeśli śmierć komórki dotyczy pewnej liczby komórek ważnych narządów, nawet usunięcie przyczyny wstrząsu nie pomoże.
Jest to istota nieodwracalnej fazy wstrząsu.

Wstrząs jest spowodowany rozbieżnością między podażą a zapotrzebowaniem na tlen i składniki odżywcze.

Jednocześnie z powodu upośledzonego usuwania substancji toksycznych, które są wytwarzane podczas metabolizmu i upośledzonej funkcji komórek.

Przyczyny wstrząsu mogą być różne.

1.

Występuje z powodu krwotoku, oparzeń znacznego stopnia lub ciężkiego odwodnienia. Jest ogólnie określany jako wstrząs hipowolemiczny.

2) Drugą przyczyną może być spadek wydajności i upośledzenie funkcji serca.

Innym podtypem jest wstrząs kardiogenny, który może wystąpić z zaburzeniami rytmu serca lub w wyniku zawału mięśnia sercowego. Innym podtypem jest wstrząs obturacyjny spowodowany tamponadą osierdzia.

3. Trzecią główną kategorią jest rozszerzenie naczyń krwionośnych.

Jest ono określane jako wstrząs dystrybucyjny. Występuje na przykład w anafilaksji, jako wstrząs anafilaktyczny lub w ciężkiej sepsie.

Sepsa, stan septyczny, posocznica (popularnie zatrucie krwi) to poważna infekcja, w której patogeny krwi rozprzestrzeniają się po całym organizmie.

Ryzyko wstrząsu występuje również w przypadku takich stanów jak:

• śpiączka cukrzycowa - śpiączka hiperglikemiczna, ale także śpiączka hipoglikemiczna
• dysfunkcja tarczycy
• niewydolność nerek
• ostra niewydolność wątroby
• dekompensacja marskości wątroby
• zatrucie
• rozległy uraz
• długotrwała operacja

Klasyfikacja wstrząsu według przyczyny prowokującej

Wstrząs dzieli się w zależności od przyczyny jego wystąpienia.

Tabela przedstawia podział - rodzaje wstrząsu

Wstrząs jest reakcją uogólnioną (całego ciała), w którą zaangażowanych jest kilka układów organizmu. Zmiany zachodzą stopniowo od fazy kompensacyjnej do fazy dekompensacyjnej.

Jeśli leczenie jest opóźnione lub nieskuteczne, przechodzi w fazę nieodwracalną. W tym momencie dochodzi do niewydolności i uszkodzenia narządów i całych układów. Kończy się to śmiercią.

Wstrząs ma ogólne objawy:

• niepokój, lęk
• osłabienie, zmęczenie do senności
• zawroty głowy
• zaburzenia widzenia
• nudności, nudności do wymiotów
• bladość skóry
• zimna skóra
• nadmierne pocenie się - lepki i zimny pot
• wzrost częstości akcji serca, puls
• puls jest szybki i trudny do wyczucia - płytki do nitkowatego
• szybki oddech
• uczucie trudności w oddychaniu
• zaburzenia świadomości na późniejszym etapie (utrata przytomności).

Tabela przedstawia podział objawów wstrząsu według układu narządów

Klasyfikacja wstrząsu według ciężkości klinicznej

Z tego punktu widzenia wstrząs dzieli się na łagodny, umiarkowany, ciężki i terminalny.

1) Wstrząs łagodny

Osoba jest oszołomiona, zmęczona, ogólnie przygnębiona. Nadal jest przytomna. Pojawia się bladość, zimno, suchość w ustach i pragnienie.

Skóra jest zimna w dotyku, wilgotna - spocona.

Tętno wzrasta, co można zaobserwować jako szybki puls - około 90-100 impulsów na minutę. Do tej pory ciśnienie krwi wynosi powyżej 100 mmHg.

W przypadku krwawienia może wystąpić utrata krwi w zakresie 1000-1200 ml = 20-25% objętości krwi krążącej.

2) Umiarkowany wstrząs

Stan psychiczny pogarsza się, osoba jest apatyczna, niezainteresowana otoczeniem.

Skóra jest bardzo blada, zwykle występuje zimny lepki pot.

Częstość akcji serca wzrasta do 110-120 impulsów na minutę (tachykardia). Na tym etapie ciśnienie krwi już spada. Jego wartość wynosi poniżej 100 mmHg, co określa się jako niedociśnienie.

Przybliżoną utratę krwi można oszacować na 1500-1700 ml krwi = 30-35% objętości krwi krążącej.

3) Ciężki wstrząs

Stan psychiczny osoby poszkodowanej pogarsza się. Jest ona wyraźnie osłabiona i apatyczna. Występują nudności (mdłości) lub wymioty.

Skóra ma szary odcień, występuje sinica (niebieskie przebarwienie skóry), którą można zaobserwować na palcach, wargach, ale także na uszach i czubku nosa.

Tętno wzrasta powyżej 120-160 na minutę, ciśnienie krwi spada poniżej 80 mmHg.

Utratę krwi w tym przypadku można oszacować na 2000 mililitrów.

4. wstrząs końcowy

Jest to ostatni etap manifestacji wstrząsu. Osoba znajduje się w bezpośrednim niebezpieczeństwie śmierci.

Występują zaburzenia świadomości - utrata przytomności, śpiączka.

Skóra jest marmurkowa, nie wyczuwamy pulsu, a ciśnienie krwi jest na tym etapie niemierzalne.

Nieregularny oddech aż do zadyszki jest oznaką końca.

Utrata krwi na tym etapie szacowana jest na ponad 2500 mililitrów (50% objętości krwi krążącej).

Wczesne rozpoznanie i leczenie wstrząsu jest bardzo ważne - od tego zależy ostateczny stan poszkodowanego, czyli jego rokowania.

W przypadku opóźnienia leczenia wstrząs może pogłębić się do postaci nieodwracalnej i do stadium terminalnego, czyli zagrożenia życia.

W diagnozie wykorzystuje się:

• anamnezę, czyli wykrycie obecności bólu (np. w klatce piersiowej, brzuchu), subiektywne odczucie jakości oddychania, pojawienie się trudności
• obraz kliniczny (tj. jak objawia się trudność)
• badanie fizykalne - ciśnienie krwi, puls, częstość oddechów, nasycenie krwi tlenem itp.
• pobranie krwi i moczu do badań laboratoryjnych
  • morfologia krwi, hemokoagulacja, mineralogia, markery stanu zapalnego, ABR (równowaga kwasowo-zasadowa), biochemia
• Obrazowanie
  • EKG, ECHO, RTG, CT, MRI, sonografia
  • koronarografia w przypadku problemów kardiologicznych

Wskaźnik wstrząsu

We wstrząsie możemy spotkać się z obliczaniem tzw. wskaźnika wstrząsu.

Jest to stosunek skurczowego ciśnienia krwi (SBP) do częstości tętna (P):

1. Stan normalny = 1,5
   • co jest wynikiem stosunku
   • 60 P na minutę: 120 sTK
   • 60:120 = 1,5
2. Wstrząs rozwinięty = 1,0
   • 100 P na minutę: 100 sTK
   • 100:100 = 1
3. Silny wstrząs = 2,0
   • 120 P na minutę: 60 sTK
   • 120:60 = 2,0

Przebieg wstrząsu i występowanie trudności zależy od jego rodzaju.

Wstrząs hipowolemiczny

Charakteryzuje się zmniejszeniem powrotu żylnego.

Określany jest również jako wstrząs z zimna.

Oznacza to, że ilość krwi przepływającej z obiegu ciała z powrotem do serca jest zmniejszona. Na tej podstawie zwiększa się częstość akcji serca.

Jest to wzrost na dwóch poziomach, a mianowicie wzrost częstotliwości (tachykardia) oraz wzrost siły skurczu (inotropia). Ponadto wzrasta opór naczyniowy (naczynia krwionośne) - z powodu zwężenia naczyń krwionośnych.

Celem tego mechanizmu jest utrzymanie dopływu krwi do ważnych narządów, takich jak mózg i serce.

Aby scentralizować krążenie, naczynia krwionośne zwężają się (skurcz naczyń), a częstość akcji serca wzrasta. Znaczne niedociśnienie występuje, gdy utracone zostanie około 20% objętości krążącego płynu. Spowolnienie akcji serca (bradykardia) jest oznaką późnego stadium.

Wstrząs kardiogenny

Występuje z powodu zmniejszonego dopływu krwi do tkanek i narządów. Jest spowodowany zmniejszeniem zdolności serca do pompowania krwi.

Wydajność serca na minutę jest zmniejszona.

W obiegu znajduje się wystarczająca ilość krwi.

Występuje niskie ciśnienie krwi, zmniejszona pojemność minutowa serca i tachykardia. Ze względu na zwężenie naczyń obwodowych (zwężenie naczyń krwionośnych) w narządach obwodowych i tkankach, zmniejsza się wydalanie moczu. Skóra jest blada, zimna, spocona, występuje osłabienie mięśni i zmiany psychiczne.

Do 75% przypadków jest wynikiem ostrego zawału mięśnia sercowego.
Na podstawie dekompensacji choroby wieńcowej.
Innym przykładem jest niewydolność serca.

Wstrząs dystrybucyjny

W tej formie wstrząsu nie występuje zwężenie naczyń krwionośnych, ale zamiast tego rozszerzenie naczyń krwionośnych (tj. rozszerzenie naczyń krwionośnych).

Nawet w tym przypadku ilość krążącej krwi jest zachowana.

Skóra jest raczej ciepła.

Ciepła skóra i podwyższona temperatura ciała we wstrząsie septycznym są spowodowane infekcją, organizmami chorobotwórczymi.

W sepsie występują takie objawy jak

• gorączka
• gorąca skóra
• różowa skóra
• dreszcze - dreszcze
• nudności (uczucie przypominające wymioty)
• wymioty
• zwiększona liczba leukocytów
• niepokój do dezorientacji
• hiperglikemia (wysoki poziom cukru we krwi) lub hipoglikemia (niski poziom cukru we krwi).

Sepsa to zespół ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS) organizmu na różne bodźce. Przykłady obejmują infekcje bakteryjne, ale także zapalenie trzustki. Zwykle rozwija się u osób starszych i osób z chorobami towarzyszącymi.

Ten rodzaj wstrząsu jest również określany jako wstrząs ciepły.

Początkowo zachowana jest dobra czynność serca.

Później, z powodu wypłukiwania substancji toksycznych, czynność serca pogarsza się. Występuje kwasica (zmiana pH środowiska wewnętrznego w kierunku kwaśnego), hipoksemia (spadek natlenienia krwi), hipoksja (niskie natlenienie tkanek).

Zespół wstrząsu toksycznego

Spowodowany zakażeniem gronkowcem złocistym lub nawet paciorkowcem. Znane są zakażenia z lat 1970-80 spowodowane stosowaniem tamponów dopochwowych podczas menstruacji.

Inne przyczyny obejmują zakażenia ran chirurgicznych, różne ropnie, zakażenia ran oparzeniowych, zapalenie spojówek.

Występuje w obecności objawów takich jak:

• gorączka
• niskie ciśnienie krwi
• wymioty
• biegunka
• ból mięśni
• obniżona czynność nerek
• zmiany psychiczne, apatia, dezorientacja
• wysiewy skórne - wysypka
• zaczerwienienie spojówek
• powłoka na języku

Wstrząs anafilaktyczny

Spośród form dystrybucyjnych wstrząs anafilaktyczny jest najszybszy. Około 30 minut od kontaktu z alergenem.

Najcięższa forma alergii, na przykład po zastosowaniu leków, żywności lub ukąszeniach owadów.

Nasilenie następuje bardzo szybko.

Występuje, gdy:

• silne rozszerzenie naczyń krwionośnych
• obrzęk spowodowany zwiększoną przepuszczalnością naczyń krwionośnych
• objawy skórne, takie jak pokrzywka - pokrzywka, zaczerwienienie
• bladość do sinicy
• niskie ciśnienie krwi z powodu zmniejszonej pojemności minutowej serca
• nieżyt nosa
• nudności do wymiotów
• ból brzucha - skurcze
• zwężenie dróg oddechowych (skurcz oskrzeli)
• schyłkowa niewydolność krążenia, obrzęk płuc

Wstrząs neurogenny

Wstrząs neurogenny występuje w obecności triady objawów. Jest to niedociśnienie (niskie ciśnienie krwi), bradykardia (zmniejszona częstość akcji serca) i hipotermia (obniżona temperatura ciała). Występuje rozszerzenie naczyń krwionośnych (rozszerzenie krwiobiegu).

Przyczyny mogą obejmować wagotonię lub podrażnienie nerwu błędnego, głębokie znieczulenie ogólne, przesadne emocje (strach), uszkodzenie mózgu lub stłuczenie rdzenia kręgowego.

Wstrząs rdzeniowy, który występuje w przypadku uszkodzenia rdzenia kręgowego, jest inny.

We wstrząsie rdzeniowym występuje zwiększona stymulacja współczulna. Objawia się nagłym wysokim ciśnieniem krwi z wysokim lub niskim tętnem. Wysokie ciśnienie krwi występuje naprzemiennie ze spadkiem ciśnienia krwi, nawet przez długi okres czasu.