Tyreotoksykoza i zapalenie tarczycy: co to jest i jakie są przyczyny, objawy?

Tyreotoksykoza to nazwa zestawu objawów klinicznych, które wynikają z działania nadmiernych ilości hormonów tarczycy (gdy tarczyca jest nadczynna) na tkanki ludzkiego ciała.

Nadczynność tarczycy jest stanem patologicznym, w którym tarczyca produkuje zbyt dużo hormonów, zwłaszcza tyroksyny.

Nadczynność tarczycy powoduje tak zwany zespół hipermetaboliczny, który charakteryzuje się szybką utratą masy ciała i szybkim, nieregularnym biciem serca.

Czym jest nadczynność tarczycy i tyreotoksykoza?

Nadczynność tarczycy to stan spowodowany nadmierną aktywnością gruczołu tarczowego, który wytwarza hormony tarczycy - trójjodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4).

Nadczynność tarczycy.

Tyreotoksykoza to zespół objawów klinicznych wynikających z działania nadmiernych ilości hormonów tarczycy na tkanki ludzkiego organizmu.

Jak regulowana jest praca tarczycy?

Aktywność tarczycy jest regulowana przez przysadkę mózgową i podwzgórze, przez hormon zwany hormonem tyreotropowym (TSH).

Hormon ten jest produkowany w podwzgórzu i magazynowany w przysadce mózgowej. Po jego wydzieleniu tarczyca jest stymulowana do działania i produkcji własnych hormonów.

Głównym produktem tarczycy jest...

Głównym produktem tarczycy jest tyroksyna, jednak hormon ten jest jedynie prekursorem do produkcji trójjodotyroniny. Hormony te wiążą się z białkami osocza krwi.

Tylko wolne frakcje, w skrócie fT3 i fT4, dostają się do komórek.

Gdzie te hormony są stosowane?

Hormony tarczycy pełnią wiele ważnych ról w organizmie. Ich działanie wpływa na płód już w macicy, a zwłaszcza podczas rozwoju mózgu, rdzenia kręgowego i szkieletu.

Inne efekty działania hormonów tarczycy:

• przyspieszają pracę serca i zwiększają puls
• utrzymują prawidłową czynność płuc i oddychanie
• promują ruchy jelit
• mają pozytywny wpływ na produkcję czerwonych krwinek
• wpływają również na inne hormony, np. hormon wzrostu, hormony płciowe, hormony nadnerczy
• przyspieszają metabolizm cukrów i tłuszczów
• stymulują obrót kostny
• utrzymują prawidłowe funkcjonowanie mięśni szkieletowych

Nadczynność i nadprodukcja hormonów tarczycy może mieć wiele przyczyn.

Do najczęstszych przyczyn należą następujące stany:

• Choroba Gravesa-Basedowa (60-85% przypadków).
• Wole wieloguzkowe (10-30%)
• Wole guzkowe - gruczolak toksyczny (2-10%)
• Nadczynność tarczycy wywołana lekami (np. amiodaron, jod)
  • Przy nadmiernym stosowaniu jodu przez pacjenta - Thyrotoxicosis factitia,
• Zapalenie tarczycy - zapalenie gruczołu tarczowego (podostre, hashitoxicosis)
• Nadczynność tarczycy w czasie ciąży i po porodzie (poporodowa)
• Jatrogenna - po leczeniu lub zabiegu chirurgicznym
• Nadmierne wydzielanie TSH (np. guz przysadki, oporność na TSH)
• Wole jajnikowe
• Rak tarczycy

Choroba Gravesa-Basedowa

Jedna z najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy.

Dotyka głównie kobiet i 4 do 5 razy częściej niż mężczyzn, zwłaszcza między drugą a czwartą dekadą życia.

Jest to choroba autoimmunologiczna. W organizmie powstają autoprzeciwciała, które aktywują receptor tyreotropiny (receptor, z którym wiąże się TSH). Kiedy takie autoprzeciwciała wiążą się z receptorem TSH, tarczyca jest automatycznie stymulowana do produkcji hormonów.

Przysadka mózgowa reaguje zmniejszonym wydzielaniem hormonu TSH, ale tarczyca nadal wytwarza wysoki poziom hormonów, ponieważ jest stymulowana przez autoprzeciwciała.

Te autoprzeciwciała wiążą się również z antygenami w innych częściach ciała, na przykład za gałkami ocznymi, w tkance podskórnej goleni, na dłoniach i stopach. Choroba Gravesa-Basedowa ma zatem inne charakterystyczne objawy oprócz tyreotoksykozy, takie jak orbitopatia endokrynologiczna, obrzęk śluzowaty przed kości piszczelowej lub akropachia.

Oprócz tych objawów dominuje wole rozlane, czyli znaczne powiększenie tarczycy.

Struma nodularis (wole guzkowe)

Struma to termin odnoszący się do bezbolesnego powiększenia tarczycy powyżej normy objętości.

Normalna objętość tarczycy wynosi około 18-22 ml.

Również w tym przypadku istnieje kilka przyczyn powiększenia tarczycy. W wolu guzkowym wewnątrz narządu tworzą się guzki lub grudki, najczęściej wypełnione płynem.

Struma ovarii

Struma ovarii to jedna z bardzo rzadkich chorób, spowodowana tzw. ektopową tkanką tarczycy, która znajduje się w jajnikach.

Jest to forma tak zwanego potworniaka.

Potworniak to guz, który powstał podczas rozwoju embrionalnego. Gdy tkanki wszystkich narządów rozwijały się, a komórki migrowały do swoich właściwych miejsc, niektóre "wędrowały" w niewłaściwe miejsce i tam się zagnieżdżały.

W ten sposób tkanka tarczycy dostała się do jajnika, który pełni pełną funkcję tarczycy i może produkować wszystkie hormony jak prawdziwa tarczyca.

Wynikiem podwójnej produkcji hormonów jest nadczynność tarczycy.

Nadczynność tarczycy w ciąży i po porodzie

Podczas ciąży nadczynność tarczycy jest dość powszechna i w wielu przypadkach nieszkodliwa.

Jest ona spowodowana wpływem "hormonu ciążowego" hCG (ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej) na tkankę tarczycy w pierwszym trymestrze ciąży. Rezultatem może być tak zwana nieautoimmunologiczna nadczynność tarczycy w ciąży, której często towarzyszą nadmierne wymioty.

Stan ten zwykle ustępuje samoistnie z czasem i nie wymaga leczenia.

Innym częstym schorzeniem jest poporodowe zapalenie tarczycy, czyli zapalenie gruczołu tarczowego. Jest to choroba autoimmunologiczna, w której powstają przeciwciała niszczące tkankę tarczycy. Hormony są wypłukiwane z uszkodzonych komórek, powodując tyreotoksykozę.

Choroba ta objawia się najczęściej w ciągu sześciu miesięcy od urodzenia.

Na początku występuje tyreotoksykoza spowodowana wypłukiwaniem hormonów. W około 40% przypadków choroba postępuje (po 1-2 miesiącach) do następnego etapu, a mianowicie niedoczynności tarczycy.

Niedoczynność tarczycy (obniżona czynność tarczycy) spowodowana jest zniszczeniem tkanek i ich brakiem.

Objawia się bólem mięśni i depresją.

Hormony tarczycy mają wiele funkcji i miejsc działania w organizmie. Z tego powodu wysoki poziom hormonów tarczycy (tyreotoksykoza) powoduje wiele różnych objawów.

Zestaw objawów tyreotoksykozy nazywany jest zespołem hipermetabolicznym i obejmuje:

• Niezamierzoną utratę masy ciała, utrata masy ciała utrzymuje się nawet po zwiększeniu spożycia energii lub przy braku ćwiczeń fizycznych
• szybkie tętno zwane tachykardią (ponad 100 uderzeń na minutę)
• Nieregularny rytm serca - arytmie, np. migotanie.
• Uczucie kołatania serca - palpitacje
• Zwiększone spożycie pokarmu
• Nerwowość, niepokój i drażliwość
• Drżenie rąk i palców
• Zwiększona potliwość
• Nieregularny cykl menstruacyjny
• Nietolerancja ciepła
• Częsta biegunka
• Powiększona tarczyca
• Zwiększone zmęczenie
• Osłabienie mięśni
• Trudności z zasypianiem i częste budzenie się
• Pogorszenie jakości skóry
• Cienkie, łamliwe włosy
• Łamliwe paznokcie

U starszych pacjentów często występuje brak niektórych objawów lub ich łagodniejszy przebieg.

Oftalmopatia Gravesa-Basedowa

Dobrze znanym objawem tyreotoksykozy jest tak zwana oftalmopatia Gravesa-Basedowa, która wpływa na oczy.

Ryzyko jest zwiększone u pacjentów palących papierosy.

W oftalmopatii Gravesa gałki oczne są znacznie powiększone i wybrzuszone. Jest to spowodowane obrzękiem tkanek i mięśni za oczami.

Objawy oftalmopatii Gravesa-Basedowa obejmują:

• duże, wybrzuszone oczy
• suchość spojówek
• zaczerwienienie oczu
• obrzęk
• nadmierne łzawienie
• uczucie ciała obcego w oczach
• lekka bladość
• niewyraźne lub podwójne widzenie
• ograniczony ruch gałek ocznych

Podstawą każdej diagnozy jest wywiad i badanie fizykalne pacjenta.

W badaniu przedmiotowym lekarz może zauważyć drżenie palców podczas zginania rąk, żywe odruchy ścięgnisto-szkieletowe, duże błyszczące oczy lub ciepłą spoconą skórę.

W badaniu palpacyjnym tarczycy na szyi, tarczyca jest powiększona i może "podskakiwać" podczas połykania. Czasami tarczyca jest grudkowata lub bolesna.

Innym badaniem diagnostycznym jest EKG serca, które może wykazać nieregularny rytm serca lub szybkie tętno.

Badania krwi i wartości T3 + T4 + TSH w tabeli

Poziom hormonów tarczycy jest analizowany na podstawie pobranej próbki krwi.

Wysoki poziom tyroksyny (T4) i niski poziom TSH są oznaką nadczynności tarczycy.

Poziom TSH jest ważny. Hormon ten wydzielany przez przysadkę mózgową "wysyła" sygnał do tarczycy, aby produkowała więcej tyroksyny. Jeśli tyroksyny jest za dużo, pętla sprzężenia zwrotnego zmniejszy wydzielanie TSH.

Zmniejszenie TSH informuje tarczycę, aby spowolniła produkcję i wydzielanie tyroksyny.

Jeśli w badaniach krwi stwierdza się zarówno wysoki poziom tyroksyny, jak i wysoki poziom TSH, jest to centralna nadczynność tarczycy.

W centralnej nadczynności tarczycy pętla kontroli sprzężenia zwrotnego między tarczycą a przysadką mózgową jest dysfunkcyjna.

Wysoki poziom tyroksyny nie powoduje zmniejszenia wydzielania TSH, dlatego przysadka produkuje duże ilości TSH, a tarczyca produkuje duże ilości tyroksyny.

Inne parametry krwi, które potwierdzają diagnozę nadczynności tarczycy to

• wysoki poziom bilirubiny
• zmniejszona liczba neutrofili
• zmniejszona liczba płytek krwi
• zwiększony obrót kostny
• podwyższone wyniki testów czynności wątroby
• niski poziom wapnia i parathormonu

Tabela przedstawia wartości referencyjne dla fT3 - wolnej trijodotyroniny

Tabela przedstawia wartości referencyjne dla fT4 - wolnej tyroksyny

Tabela przedstawia wartości referencyjne dla TSH - tyreoglobuliny/hormonu stymulującego tarczycę/hormonu tyreotropowego

Wartości referencyjne mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium.

Badanie ultrasonograficzne tarczycy

USG jest najbardziej dostępnym badaniem obrazowym tarczycy.

Jego zaletą jest to, że pacjent nie jest obciążony promieniowaniem radioaktywnym lub jonizującym. Jest ono również wykorzystywane do różnicowania wola guzkowego lub badania węzłów chłonnych tarczycy, np. w przypadku podejrzenia raka.

Badanie wychwytu radiojodu

Ten specjalny test określa, ile jodu jest w stanie wchłonąć tarczyca.

Po przyjęciu małej tabletki radioaktywnego jodu tarczyca jest monitorowana w odstępach czterech, sześciu lub 24 godzin.

Wysokie spożycie radioaktywnego jodu jest oznaką nadczynności tarczycy i zwiększonej produkcji tyroksyny.

Jeśli stwierdzono nadczynność tarczycy, ale wynik testu wychwytu radiojodu jest ujemny, oznacza to, że tyroksyna, która jest przechowywana w tarczycy, wycieka do krwiobiegu. Może to być zatem choroba zapalna tarczycy, tj. zapalenie tarczycy.

Przebieg choroby zależy od prowokującej przyczyny nadczynności tarczycy i nasilenia objawów.

Objawy tyreotoksykozy są często bardzo łagodne i umykają uwadze lekarza.

W takich przypadkach choroba pozostaje nierozpoznana przez lata i jest wykrywana dopiero w momencie dekompensacji, która może być bardzo ostra pod postacią przełomu tyreotoksycznego.

Kryzys tyreotoksyczny jest stanem zagrażającym życiu, który wymaga hospitalizacji pacjenta z monitorowaniem parametrów życiowych na oddziale intensywnej terapii.

Kryzys tyreotoksyczny

Kryzys tyreotoksyczny to stan zagrażający życiu, który występuje po nasileniu się nieleczonej tyreotoksykozy, tj. nadczynności tarczycy.

Dekompensacja tego stanu często występuje po infekcji, poważnej operacji lub urazie. Kryzys tyreotoksyczny może również wystąpić, jeśli pacjent przestanie przyjmować leki stosowane w leczeniu nadczynności tarczycy lub przyjmuje zbyt wiele preparatów zawierających jod.

Objawy przełomu tyreotoksycznego obejmują:

• Wysoka gorączka (> 40 °C lub więcej)
• Zmiany w psychice i świadomości (majaczenie, halucynacje, senność, drgawki, śpiączka)
• Biegunka
• Nudności, wymioty i ból brzucha
• Zażółcenie białek oczu i skóry
• Szybki puls
• Zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków)
• Obrzęk płuc

Pacjent w kryzysie tyreotoksycznym musi zostać przyjęty na oddział intensywnej terapii z monitorowaniem wszystkich parametrów życiowych.

Leczeniem pierwszego wyboru są leki tyreostatyczne, beta-blokery i kortykosteroidy. Nawodnienie, podawanie witamin lub antybiotyków są ważną częścią leczenia.

W niektórych przypadkach pacjent musi zostać poddany tyreoidektomii.