Zespół Cushinga: czym jest i jak się objawia + Leczenie

Zespół Cushinga to rzadka choroba, która dotyka około 1 do 2 osób na 500 000 rocznie. Znana jest również pod nazwą hiperkortyzolizmu, co oznacza nadmierną produkcję kortyzolu. Kortyzol (hydrokortyzon) jest hormonem steroidowym. Odgrywa bardzo ważną rolę w metabolizmie organizmu i reakcji na stres.

Choroba ta jest klasyfikowana jako choroba endokrynologiczna.

Często zadawane pytania:
Co to jest zespół Cushinga i dlaczego występuje?
Jak się objawia, jest diagnozowany i leczony?

Zespół Cushinga jest wynikiem przedłużonej i nadmiernej produkcji tego hormonu. Jego produkcja może być wywołana przez kilka mechanizmów. Jest również odpowiednio określona i oznaczona. Pochodzenie może być egzogenne, ale także endogenne.

Różnica między egzogennym i endogennym pochodzeniem choroby:

1. egzogenne występuje, gdy hormon jest wprowadzany do organizmu w większej dawce (jatrogennie). Na przykład podczas leczenia lekami z grupy glikokortykoidów.
2. endogenna powstaje w wyniku defektu produkcji, czyli nadprodukcji

Problem postaci endogennej jest bardziej złożony. Ten typ może być spowodowany nadprodukcją:

• ACTH, czyli hormonu adrenokortykotropowego, produkowanego przez przedni płat przysadki mózgowej
• kortyzolu w nadnerczach
• CRH, skrót od hormonu uwalniającego kortykotropinę (kortykoliberyna), jest to rzadsza forma.
• Stany pseudocushingoidalne, w których błąd znajduje się na innym poziomie osi podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy, rzadki stan.

Czym jest kortyzol?

Kortyzol to hormon steroidowy zaliczany do glukokortykoidów. Są one produkowane w nadnerczach, a dokładniej w korze nadnerczy. Do syntezy hormonów steroidowych niezbędne są tłuszcze, czyli cholesterol, lipoproteiny osocza, znane również jako LDL i HDL.

Kortyzol odgrywa niezastąpioną rolę w metabolizmie organizmu, wpływając na dostarczanie energii (cukrów) do mózgu i stymulację układu sercowo-naczyniowego. Jest niezbędnym hormonem stresu.

Na produkcję kortyzolu wpływa wydzielanie innego hormonu, który jest kontrolowany centralnie, tj. z OUN (ośrodkowego układu nerwowego), a dokładniej z przysadki mózgowej. Zgodnie z jego funkcją, wywodzi się również jego nazwa, tj. hormon adrenokortykotropowy ACTH. Powstaje on w przednim płacie przysadki mózgowej.

Upraszczając, wydzielanie ACTH jest kontrolowane przez podwzgórze, a dokładniej przez inny hormon, którym jest kortykoliberyna. Jest ona również określana jako CRH, od angielskiego corticotropin releasing hormone. Zwiększa to jej wydzielanie w przysadce mózgowej.

Kortyzol wpływa i działa na

• metabolizm
• zarządzanie energią
• Jest ważny w reakcji na stres i ma wpływ, gdy jest zestresowany:
  • w mięśniach
  • w wątrobie
  • trzustce
  • a także działa na tkankę tłuszczową jako magazyn energii
  • kataboliczny i antyanaboliczny
• metabolizm cukrów, zwłaszcza dostarczanie cukrów do mózgu podczas reakcji stresowej
• metabolizm tłuszczów, uwalnianie energii z rezerw tłuszczowych organizmu
• metabolizm białek - aminokwasów
• układ sercowo-naczyniowy - zwiększa ciśnienie krwi i pojemność minutową serca
• hamuje reakcje immunologiczne, zmniejsza produkcję eozynofilów, leukocytów, limfocytów, ale zwiększa poziom erytrocytów
• ma działanie przeciwzapalne, które jest stosowane na przykład w reakcjach alergicznych i stanach zapalnych
• psychika

Oś podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy w skrócie

Oś podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy znana jest również fachowo pod skrótem HPA i jest ważnym układem neuroendokrynnym. Odgrywa ważną rolę w zarządzaniu energią i bierze udział w reakcji na stres. Jego składniki oddziałują na siebie nawzajem i wpływają na organizm oraz procesy hormonalne, nerwowe i odpornościowe.

Układ ten składa się z trzech elementów, a mianowicie

1. podwzgórza, w którym powstaje CRH
2. przysadki mózgowej, a konkretnie gruczolaka przysadki, który wytwarza ACTH
3. kory nadnerczy, gdzie do krwi wydzielane są glikokortykoidy, a tym samym kortyzol.

Całe zagadnienie jest skomplikowane i niepotrzebne - i oczywiście nieinteresujące - dla przeciętnego człowieka. Te podstawowe informacje służą jedynie do tego, aby dać wyobrażenie, że problem z produkcją kortyzolu może mieć różne przyczyny. Jest to ważne w diagnozowaniu przyczyny i leczeniu zespołu Cushinga.

Przyczyna choroby leży w zwiększonej produkcji kortyzolu. Może to mieć różne przyczyny. Rzadkie są zaburzenia w przebiegu HPA, rzadziej przyczyną jest produkcja CRH. Początkowo szacuje się, że problemem jest wydzielanie ACTH lub samego kortyzolu.

Przyczyna egzogenna wynika z nadmiernej podaży hormonu z zewnątrz. Najczęściej w leczeniu farmakologicznym, gdy danej osobie podawane są glikokortykoidy. Postać endogenna wynika z zaburzeń w produkcji CRH, ACTH lub kortyzolu.

Stan pseudocushingoidalny jest na przykład związany z otyłością, alkoholizmem, długotrwałym stresem, a nawet zaburzeniami depresyjnymi. Endogenny zespół Cushinga dzieli się dalej na dwa typy.

Tabela przedstawia podział zespołu Cushinga ze względu na jego przyczynę.

Zespół Cushinga wpływa na wiele układów i narządów ciała. Wynika to z szerokiego spektrum działania kortyzolu, który bierze udział w procesach metabolicznych, hormonalnych i odpornościowych organizmu. Jest to również ważny hormon biorący udział w radzeniu sobie z reakcją na stres.

Objawy zespołu Cushinga, podsumowane w poniższej tabeli

Mniej typowe objawy choroby obejmują obrzęki, zwłaszcza kończyn, bóle głowy lub częste oddawanie moczu. U kobiet powoduje zmiany androgenne, takie jak wypadanie włosów, ale także hirsutyzm, czyli zwiększony wzrost włosów w nietypowych miejscach. Ponadto występuje przebarwienie skóry i zwiększone powstawanie trądziku. Poważnym powikłaniem jest bezpłodność. U dzieci choroba może powodować opóźnienie lub nawet zatrzymanie wzrostu i rozwoju seksualnego.

Diagnostyka zespołu Cushinga przebiega dwuetapowo, poprzez potwierdzenie hiperkotyzmu i ustalenie przyczyny nadprodukcji hormonów, ACTH lub kortyzolu. Ważny jest wywiad i obraz kliniczny. Pobierany jest materiał biologiczny. Konieczne jest, aby mężczyzna nie przyjmował żadnych kortykosteroidów, a kobiety hormonalnych środków antykoncepcyjnych, co najmniej 6 tygodni przed pobraniem.

Badania laboratoryjne przeprowadza się na krwi i moczu. We krwi oznacza się stężenie kortyzolu, ACTH i, w razie potrzeby, CRH. W szczególności przeprowadza się również tak zwany test supresji deksametazonem. Jedną z metod jest podanie deksametazonu, analogu glikokortykoidu, do krwi. Następnie mierzy się ilość kortyzolu we krwi. Krew jest również pobierana w celu oznaczenia leukocytów i erytrocytów, a także parametrów biochemicznych, glikemii i pH.

Analiza moczu może być również wykorzystana do diagnozy, ponieważ kortyzol jest również wydalany z moczem. Kortyzol w moczu jest oznaczany w ciągu 24 godzin. Metody obrazowania, CT lub MRI, są wykorzystywane do potwierdzenia guza przysadki lub nadnerczy. Rentgen jest wykorzystywany do wykluczenia osteoporozy lub do diagnozowania złamań patologicznych.

Przebieg choroby zależy również od jej pierwotnej przyczyny. Może być długotrwały, ale również gwałtowny. Zazwyczaj obserwuje się zmianę kształtu ciała, tj. przyrost masy ciała. Cechą charakterystyczną jest odkładanie się tkanki tłuszczowej w miejscach uprzywilejowanych i rozwój tzw. figury pająka lub byczego garbu. Kończyny są szczupłe, co jest uwarunkowane zanikiem mięśni.

Zwiotczałym mięśniom towarzyszy osłabienie i ból. Skóra jest cienka, delikatna i łatwo ulega uszkodzeniom. Rany goją się słabo, a skóra jest podatna na stany zapalne. Stłuczenia są zwiększone. Upadki zwiększają ryzyko złamań z powodu osteoporozy. Jednak zespół Cushinga jest również przyczyną złamań patologicznych.

Wśród problemów sercowo-naczyniowych na pierwszy plan wysuwa się nadciśnienie tętnicze i ryzyko wystąpienia innych problemów sercowo-naczyniowych. Ryzyko to jest zwielokrotnione przez zaburzenia metabolizmu lipidów i cukrów, podwyższony poziom cukru we krwi. Ogólnie rzecz biorąc, choroba ta predysponuje do rozwoju zespołu metabolicznego.

U danej osoby mogą również rozwinąć się zaburzenia psychiczne i niestabilność emocjonalna. U dzieci przyczyną jest zatrzymanie wzrostu i opóźnienie rozwoju seksualnego. Przy szybkim wystąpieniu trudności typowy obraz kliniczny może się nie pojawić. Ważna jest diagnostyka różnicowa, różnicowanie z innymi przyczynami i leczenie.