Co warto wiedzieć o zapaleniu trzustki? Ostre, przewlekłe: przyczyny i objawy

Co to jest zapalenie trzustki i jak się objawia?
Jakie są przyczyny ostrych i przewlekłych postaci, nawet u dzieci?
Czy może być łagodne lub ciężkie?
Co jest dobre dla trzustki i jakie jest leczenie zapalenia?

Zapalenie trzustki jest technicznie nazywane zapaleniem trzustki.

Pancreas = trzustka.

Zapalenie trzustki dotyka bardzo wysoki odsetek populacji ludzkiej.

Ciekawostka:
Pomimo wysokiej zachorowalności, jest to problem, który dość często umyka uwadze opinii publicznej.
Powodem tego jest brak zainteresowania chorobą, która według nich nie jest "wystarczająco poważna".

Kiedy ludzie słyszą zapalenie trzustki, włosy stają im dęba, ponieważ kojarzą je z bólem i stosunkowo krótkim czasem przeżycia.
Zapalenie trzustki nie odstrasza ich z powodu braku informacji, dlatego często jest bagatelizowane.

Uważaj!
Nawet "zwykłe" zapalenie trzustki może prowadzić do raka, ciężkiej sepsy, tworzenia się ropni lub niewydolności narządów wewnętrznych!

Zapalenie trzustki ma kilka postaci

Zapalenie trzustki objawia się w dwóch podstawowych formach, a mianowicie jako ostre zapalenie trzustki lub przewlekłe zapalenie trzustki. Dalszy podział różnych postaci choroby opiera się na jej nasileniu i stopniu (postać, zaawansowanie).

Tabela z podstawowym i rozszerzonym podziałem zapalenia trzustki

Ostre zapalenie trzustki - pierwotna choroba niezakaźna

Ostre zapalenie trzustki to ostra niebakteryjna choroba zapalna trzustki spowodowana jej autotrawieniem (samostrawieniem) z następową reakcją zapalną. Ma zmienny przebieg ze zmiennym uszkodzeniem otaczających tkanek, ale także odległych narządów i tkanek.

Najczęstszymi przyczynami ostrego zapalenia trzustki są:

• niedrożność przewodu żółciowego (przez kamień, rzadziej przez guz)
• toksyczny wpływ alkoholu
• toksyczny wpływ leków i innych substancji
• choroby metaboliczne
• choroby zakaźne
• uszkodzenia jatrogenne (ERCP, zabiegi chirurgiczne).

Jaki jest przebieg ostrego zapalenia trzustki?

Ostre zapalenie trzustki może przebiegać bez powikłań, ale może też mieć skomplikowany i bardzo poważny przebieg. Dzieli się na łagodne ostre zapalenie trzustki i ciężkie ostre zapalenie trzustki, w zależności od tego, czy towarzyszą mu powikłania.

Przy wczesnym rozpoznaniu i leczeniu łagodnej postaci ostrej możliwe jest leczenie ad integrum, czyli całkowite wyleczenie tkanki trzustki i przywrócenie jej funkcji do normy. Śmiertelność nie przekracza 2%.

Ciekawostka: pomimo postępów w diagnostyce i leczeniu trzustki, śmiertelność z powodu ciężkiego ostrego zapalenia trzustki jest nadal wysoka!

Objawy ostrego zapalenia trzustki i leczenie

Choroba objawia się silnym bólem brzucha zlokalizowanym w górnej części pod lewym łukiem żebrowym. Ból może promieniować do okolicy, dlatego niektórzy pacjenci zgłaszają go w całej górnej części brzucha, prawdopodobnie z promieniowaniem do pleców.

Ból jest stały, silny i nasila się w pozycji leżącej.

Bólowi brzucha towarzyszy uczucie wymiotowania - nudności. Nudności są stałe lub pojawiają się i znikają w atakach. Zazwyczaj występują wymioty treści żołądkowej, z masywnymi wymiotami tylko żółci (żółta treść w małych ilościach).

Objawy wegetatywne obejmują również bladość twarzy, uderzenia zimnego potu, zawroty głowy, a w cięższych przypadkach omdlenia, zapaść.

W ciężkiej postaci pasaż jelitowy jest szybko zakłócany lub nawet zatrzymywany, co objawia się silnym bólem w jamie brzusznej. Brzuch jest rozdęty, twardy i bolesny. Stolec i gazy jelitowe zatrzymują się. Stopniowo rozwija się stan szoku.

Bardzo poważnym objawem jest objaw Cullena, który występuje w przypadku niewydolności wielonarządowej z niewystarczającym krążeniem. Objaw Cullena objawia się pojawieniem się podskórnych zbiorników krwi z przodu brzucha.

Leczenie ostrego zapalenia trzustki:

• zwykle konieczne jest przyjęcie do szpitala (ciężkie postacie na OIOM).
• ścisła abstynencja od alkoholu
• odżywianie na czczo/pozajelitowe przez zgłębnik nosowo-żołądkowy
• wystarczające spożycie płynów i infuzja (wolumoterapia)
• leczenie przeciwbólowe (w przypadku bólu) - paracetamol jest lekiem pierwszego wyboru
• antybiotyki w przypadku wtórnego zakażenia, ale także profilaktycznie
• endoskopowe leczenie niedrożności przewodu trzustkowego
• chirurgiczne - operacyjne leczenie niedrożności przewodu trzustkowego
• leczenie lub chirurgiczne leczenie powikłań (ropień, martwa tkanka).

Przewlekłe zapalenie trzustki - proces zapalny z nieodwracalnymi uszkodzeniami

Przewlekłe zapalenie trzustki, podobnie jak ostre zapalenie trzustki, jest chorobą zapalną trzustki. W przeciwieństwie do ostrej postaci, charakteryzuje się przedłużającym się procesem zapalnym z postępującą przebudową włóknistą trzustki, prowadzącą do zmniejszenia pierwotnej tkanki funkcjonalnej.

Stopniowe zastępowanie miąższu trzustki tkanką zwłókniałą powoduje zaburzenie jej funkcji zewnątrzwydzielniczej i wewnątrzwydzielniczej.

Najczęstszymi przyczynami przewlekłego zapalenia trzustki są:

• toksyczne działanie alkoholu stosowanego przewlekle
• toksyczne działanie leków u pacjentów z wielochorobowością
• długotrwałe złe nawyki żywieniowe
• nikotynizm
• predyspozycje genetyczne
• choroby autoimmunologiczne

Jak przebiega przewlekłe zapalenie trzustki?

Przewlekłe zapalenie trzustki przebiega przez długi czas. We wczesnych stadiach choroby przebiega bezobjawowo, ale już w tym okresie dochodzi do zapalnego podrażnienia zakończeń nerwowych i zwiększonego ciśnienia wewnątrz przewodów trzustkowych oraz stopniowej przebudowy włóknistej trzustki. Pierwsze objawy pojawiają się zwykle dopiero wtedy, gdy jej funkcja jest upośledzona.

Ciekawostka:
Przewlekłe zapalenie trzustki rośnie na całym świecie, pomimo niewielkich różnic geograficznych. Znacząco pogarsza jakość życia pacjenta, a także powoduje poważne komplikacje. Jego niebezpieczeństwo polega również na rozwoju raka trzustki, dla którego jest czynnikiem ryzyka.

Objawy przewlekłego zapalenia trzustki i leczenie

We wczesnych stadiach choroby stopniowe zmiany w trzustce mogą nie być widoczne. Do pierwszych objawów należy paradoksalnie miejscowy ból brzucha w okolicy pępka. Występuje on po jedzeniu lub po alkoholu. Utrzymuje się przez długie godziny, a u niektórych pacjentów nawet dni.

Bólowi towarzyszą objawy wegetatywne, takie jak nudności, wymioty, nadmierna potliwość, bladość twarzy, niskie ciśnienie krwi czy kołatanie serca.

Pacjenci z przewlekłym zapaleniem trzustki mają typowy wygląd stolca. Stolec jest nieporęczny, blady (żółty), błyszczący z powodu wysokiej zawartości niestrawionych tłuszczów lub niestrawionych resztek pokarmowych i ma silny lub nieprzyjemny zapach. U niektórych pacjentów w jamie brzusznej tworzy się płyn - wodobrzusze.

Często obserwuje się żółte przebarwienie skóry i błon śluzowych (żółtaczka) z powodu ucisku i niedrożności przewodów trzustkowych. Stopniowo białka oczu stają się żółte (podżółtaczka).

Wraz z postępem choroby pojawia się częsta biegunka. Poprzez biegunkę pacjent traci płyny i składniki odżywcze, tj. na pierwszy plan wysuwa się odwodnienie. Ostatecznie dochodzi do niedożywienia i utraty masy ciała. Pojawienie się biegunki sygnalizuje również postęp choroby i znaczne upośledzenie funkcji trzustki - niewydolność.

Leczenie przewlekłego zapalenia trzustki:

• odpoczynek w domu/hospitalizacja w szpitalu
• abstynencja alkoholowa
• strajk głodowy/ostre ograniczenia dietetyczne
• wystarczające spożycie płynów
• terapia przeciwbólowa (w przypadku bólu) - tramadol jest pierwszym wyborem
• suplementacja enzymami trzustkowymi w postaci tabletek
• utrzymanie kwaśnego pH żołądka
• endoskopowe leczenie niedrożności przewodu trzustkowego
• chirurgiczne - chirurgiczne leczenie niedrożności przewodu trzustkowego (drenaż/resekcja)

Jakie powikłania i konsekwencje może powodować zapalenie trzustki?

Każda choroba, nawet najprostsza, niesie ze sobą ryzyko nieoczekiwanego nawrotu i progresji. To samo dotyczy zapalenia trzustki.

U tysiąca osób przebiega ono bez komplikacji i z typowymi objawami, natomiast u pierwszego tysiąca rozwija się w poważny stan, który stawia pacjenta na granicy życia i śmierci.

Oprócz głównych powikłań zapalenia trzustki wymienionych poniżej, istnieją mniej powszechne powikłania, które nie zostały opisane ze względu na rzadkość ich występowania.

Najpoważniejszym powikłaniem jest rak trzustki o wysokim wskaźniku śmiertelności

Wiadomo, że choroby nowotworowe mają złe rokowanie, zwłaszcza jeśli chodzi o trzustkę.

Gruczolakorak trzustki stanowi większość nowotworów trzustki, z kilkoma wyjątkami. Charakteryzuje się szybkim postępem choroby. Od diagnozy do śmierci pacjentowi zwykle pozostaje kilka miesięcy życia.

Prawie 2% pacjentów ma szczęście przeżyć 5 lat. Zamiast cieszyć się ostatnimi chwilami życia, pacjenci cierpią z powodu silnego bólu, który jest typowy dla tych nowotworów.

Choroba, wraz z szybką utratą masy ciała, pozostawia pacjenta przykutego do łóżka w stosunkowo krótkim czasie.

Zapalenie trzustki wywołuje powstawanie torbieli i torbieli rzekomych trzustki

Torbiele i torbiele rzekome trzustki mogą być wywoływane przez samo zapalenie trzustki, ale mogą również indukować rozwój zapalenia trzustki.

Różnica między torbielą a torbielą rzekomą polega na tym, że torbiel rzekoma trzustki nie ma własnej wyściółki. Jest otoczona tkanką włóknistą, a jej jama jest wypełniona martwymi komórkami trzustki, enzymami trzustkowymi, krwią i wolnym płynem. Jeśli dojdzie do wtórnego zakażenia, może powstać ropień.

Torbiel trzustki jest również jamą, ale ma własną wyściółkę i jest otoczona tkanką. Środek jamy jest wypełniony płynem, podobnie jak torbiel rzekoma. Zwykle nie powodują one znacznego dyskomfortu, ale większe mogą powodować ból brzucha, pęknięcie torbieli i łagodne krwawienie.

Od niewinnej torbieli do ropnia trzustki

W zapaleniu trzustki może wystąpić wtórna infekcja bakteryjna. Bakterie wytwarzają ropę, która gromadzi się i otacza, tworząc ropny ropień trzustki. Może on również powstać w poprzedniej torbieli lub torbieli rzekomej. Ropnie często powstają jako późne powikłanie martwicy trzustki.

Ryzyko związane z ropniem polega na jego pęknięciu i rozprzestrzenieniu się infekcji na otaczający obszar z następową sepsą. Ropnie trzustki zwykle wymagają usunięcia chirurgicznego.

Śmierć tkanki trzustki - martwica

Martwica oznacza śmierć określonej części tkanki. W martwicy trzustki dochodzi do miejscowego lub rozproszonego uszkodzenia miąższu w wyniku procesu martwiczego.

Zapalenie trzustki, w którym występują zmiany martwicze, nazywane jest jałowym martwiczym zapaleniem trzustki. Początkowo jałowe zmiany martwicze w krótkim czasie ulegają wtórnemu zakażeniu bakteryjnemu. Zakażone martwicze zapalenie trzustki jest jednym z najpoważniejszych nagłych zdarzeń w obrębie jamy brzusznej.

Największym zagrożeniem jest stan septyczny, gdy infekcja rozprzestrzenia się na otaczający obszar i dochodzi do zakażenia całego organizmu z niewydolnością wielonarządową.

Zakażenie, posocznica całego organizmu, niewydolność narządowa i zgon w obrazie klinicznym wstrząsu

Zakażenie i sepsa mogą pojawić się na dwa sposoby. Pierwszy sposób polega na samej diagnozie - zapaleniu trzustki. Drugi sposób to jatrogenne wprowadzenie infekcji do jamy brzusznej poprzez zabiegi chirurgiczne (resekcja, usunięcie torbieli).

Niezależnie od przyczyny, jest to zawsze bardzo poważne powikłanie choroby podstawowej.

W takim przypadku dochodzi do sepsy - zakażenia całego organizmu. Atakuje ona poszczególne narządy, które następnie ulegają niewydolności. Dochodzi do niewydolności wielonarządowej.

Niewydolność wielonarządowa jest poważnym stanem, który prawie zawsze kończy się śmiercią. Pacjent umiera w obrazie klinicznym wstrząsu septycznego. Charakteryzuje się niskim ciśnieniem krwi, zwiększoną częstością akcji serca, słabym ukrwieniem i niewydolnością narządów, uszkodzeniem mózgu, zaburzeniami świadomości, oddychania i śmiercią.

Zapalenie trzustki u dzieci - co należy wiedzieć

Zapalenie trzustki u dzieci nie jest tak powszechne jak u dorosłych, ale nadal jest spotykane. Przyczyny zapalenia trzustki u dzieci różnią się w pewnym stopniu od przyczyn zapalenia trzustki u dorosłych, ale niektóre są takie same.

Przyczyny zapalenia trzustki sięgające rozwoju płodowego

Przyczyną niektórych zapaleń trzustki u małych dzieci jest niewykształcenie się trzustki w czasie ciąży, co jest związane z brakiem zaniku środkowego odcinka trzustki i powstaniem go w dwunastnicy wraz z fizjologicznym przewodem trzustkowym.

Ujście środkowego odcinka trzustki powinno zaniknąć, w przeciwnym razie powoduje, że jego ujście (ale także ujście pęcherzyka żółciowego) często ulega niedrożności, powodując obturacyjną postać zapalenia trzustki.

Prawidłowy rozwój embrionalny trzustki:
Trzustka rozwija się z przedniego i tylnego listka zarodkowego dwunastnicy.
Ten zwija się w prawo podczas wzrostu. Powoduje to, że część przednia łączy się z częścią tylną, tworząc głowę trzustki.

Ciało i ogon trzustki tworzą się głównie z tylnego listka. Poszczególne części i ich kanały łączą się w jeden. Środkowa część staje się zatkana i stopniowo zanika.

Ostatecznie przewód trzustkowy wraz z przewodem pęcherzyka żółciowego wychodzi do dwunastnicy.

Od powszechnych infekcji w dzieciństwie do rozwoju zapalenia trzustki.

Dzieci mogą nie uchronić się przed rozwojem zapalenia trzustki, nawet jeśli trzustka rozwinęła się prawidłowo.

Inną bardzo częstą przyczyną ich występowania są infekcje pochodzenia wirusowego i bakteryjnego, których w dzieciństwie jest mnóstwo.

Te różne infekcje mogą być niepowikłane lub powikłane zajęciem innych narządów, w tym trzustki. Najpoważniejsze stany kończą się sepsą (stan zapalny całego ciała), przechodząc we wstrząs septyczny i niewydolność wielonarządową.

Najczęstsze infekcje wirusowe powodujące zapalenie trzustki u dzieci:

1. grypa - znana jako influenza lub po prostu zwykłe przeziębienie, choroba zakaźna gardła i dróg oddechowych wywoływana przez wirusy RNA typu A i B
2. zakażenie adenowirusem - choroba zapalna dróg oddechowych wywoływana przez adenowirusy
3. mycoplasma pneumoniae - choroba bakteryjna (wcześniej uważana za wirusa) powodująca zapalenie płuc
4. zakażenia wirusem coxsackie - choroba zapalna atakująca kilka narządów i części ciała, wywoływana przez wirus coxsackie, należący do rodziny enterowirusów RNA.
5. świnka (ślinianka przyuszna) - choroba zapalna ślinianek przyusznych, wywoływana przez wirus RNA z rodziny paramyksowirusów
6. różyczka - zwana również potocznie różyczką, choroba zapalna skóry (zaczerwienienie) wywoływana przez wirusa różyczki z rodziny togawirusów
7. wirusowezapalenie wątroby typu A i B - lub zapalenie wątroby, zakaźna choroba zapalna wątroby wywoływana przez różne typy wirusów RNA i DNA
8. Wirus Epsteina-Barr - ludzki wirus opryszczki wywołujący wiele różnych chorób.

Różne przyczyny zapalenia trzustki u dzieci

Typową przyczyną zapalenia trzustki u dzieci jest nieprawidłowy rozwój embrionalny trzustki. Jeszcze częstszą przyczyną jest infekcja wirusowa. Jednak nie jest to jedyna przyczyna takiego stanu.

Istnieje niezliczona ilość czynników, które mogą prowadzić do zapalenia trzustki i związanych z nim konsekwencji.

Mniej powszechne przyczyny zapalenia trzustki u dzieci w tabeli