Fluor: jakie są jego skutki zdrowotne? Objawy niedoboru i nadmiaru + ciekawe fakty

Podstawowa charakterystyka fluoru

Fluor to niemetaliczny pierwiastek chemiczny, który nie tylko występuje w dużych ilościach w przyrodzie, ale jest także jednym z minerałów śladowych obecnych w ludzkim organizmie i ważnych dla zachowania zdrowia.

Ma symbol chemiczny F. Pochodzi on od łacińskiego słowa fluorum.

Nazwa fluoru pochodzi od minerału fluorytu, który jest głównym naturalnym źródłem fluoru. Część słowa "fluo" oznacza po łacinie "płynąć" i odnosi się do praktycznego zastosowania fluorytu - był on dodawany do rud metali w celu obniżenia ich temperatury topnienia.

Fluor jest pierwiastkiem z grupy 17 układu okresowego pierwiastków chemicznych i znajduje się w okresie 2.

Fluor należy do grupy pierwiastków zwanych halogenami, która obejmuje również chlor, brom i jod. Grupa ta została nazwana ze względu na zdolność jej pierwiastków do tworzenia soli (od greckiego hals - sól, gennaó - tworzę).

W standardowym ciśnieniu i temperaturze fluor jest bladożółtym gazem o drażniącym zapachu. W niższych temperaturach zamienia się w żółtą ciecz.

Spośród fluorowców jest najlżejszym pierwiastkiem i ma najwyższą elektroujemność. To właśnie ze względu na wysoką elektroujemność jest najbardziej reaktywnym pierwiastkiem ze wszystkich pierwiastków w układzie okresowym.

Reaguje z prawie wszystkimi pierwiastkami (z wyjątkiem argonu, neonu i helu), a także z większością substancji nieorganicznych i organicznych.

Fluor jest również najsilniejszym utleniaczem. Reaguje z wieloma metalami i pokrywa je warstwą fluoru.

Podobnie jak inne fluorowce, fluor występuje jako dwuatomowa cząsteczka o nazwie F2.

Tabelaryczne zestawienie podstawowych informacji chemicznych i fizycznych na temat fluoru

Fluor został po raz pierwszy odkryty w swoim związku - kwasie fluorowodorowym. Jednak nadmierna reaktywność fluoru sprawiła, że jego odkrywcy mieli znaczne trudności z wyizolowaniem go ze związków do czystego pierwiastka.

Dopiero w 1886 roku francuskiemu chemikowi Henri Moissanowi udało się wyizolować pierwiastkowy fluor za pomocą niskotemperaturowej elektrolizy.

Henri Moissan otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii za wyizolowanie fluoru pierwiastkowego.

Fluor jest stosunkowo szeroko rozpowszechnionym pierwiastkiem. Występuje naturalnie w atmosferze, glebie, wodzie, skałach pochodzenia wulkanicznego, a także w roślinach i zwierzętach.

Jest trzynastym najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem na Ziemi i stanowi 0,06-0,09% masy skorupy ziemskiej.

Najwyższe stężenia fluoru występują na obszarach bogatych w minerały fluorkowe, na obszarach wulkanicznych, na obszarach przemysłowych, gdzie związki fluoru są uwalniane do środowiska (spalanie węgla, przetwarzanie rud), a nawet w miejscach, gdzie produkowane i stosowane są nawozy.

Fluor występuje we wszystkich wodach naturalnych, w tym w wodzie morskiej. Jego zawartość w wodzie morskiej jest kilkakrotnie wyższa niż w wodzie słodkiej.

Fluor występuje naturalnie tylko w postaci związków chemicznych. Jest związany w cząsteczkach jako nieorganiczny fluorek F-. Nie występuje w postaci wolnej ze względu na swoją wysoką reaktywność.

Minerały zawierające fluor obejmują wspomniany wcześniej fluoryt (CaF2), a także kriolit (Na3AlF6), fluorapatyt (Ca5(PO4)3F), topaz, lepidolit i mikę.

Fluor pierwiastkowy lub jego związki są obecnie wykorzystywane w wielu dziedzinach.

Na przykład:

• Jako środek pomocniczy do obniżania temperatury topnienia lub lepkości w obróbce metali (aluminium lub żelaza).
• Do czyszczenia metali, polerowania lub wytrawiania szkła
• do produkcji teflonu lub fluorku uranu (wykorzystywanego w energetyce jądrowej)
• Jako czynnik chłodniczy w lodówkach, klimatyzatorach lub gaśnicach (stosowanie w tym celu jest już ograniczone ze względu na ich wkład w niszczenie warstwy ozonowej)
• Jako dodatek do wody pitnej - fluoryzacja wody
• Jako dodatek do past do zębów
• Do produkcji niektórych leków

Jaką funkcję pełni fluor w organizmie?

Fluor jest ważnym pierwiastkiem śladowym dla ludzkiego organizmu. Chociaż występuje w organizmie w stosunkowo niewielkich ilościach, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania kilku procesów fizjologicznych.

W organizmie fluor występuje wyłącznie w postaci jonu - nieorganicznego anionu fluorkowego F-. Dlatego też związki fluoru nazywane są fluorkami.

Najważniejszą biologiczną funkcją fluoru jest utrzymanie zdrowych zębów i kości.

Fluor gromadzi się w twardych tkankach organizmu, tj. w kościach i zębach, gdzie wraz z wapniem i fosforem tworzy kryształy minerałów fluorapatytu lub fluorohydroksyapatytu.

Mówimy o procesie mineralizacji, który sprawia, że tkanki te są wystarczająco mocne i twarde.

Pod tym względem fluor pełni następujące funkcje:

• Jest kluczowym elementem w rozwoju zębów, ponieważ wspomaga ich wzrost i formowanie.
• Działa jako środek zapobiegający próchnicy zębów.
• Jest stosowany w leczeniu próchnicy zębów, ponieważ może spowolnić lub odwrócić postęp istniejących zmian próchnicowych.
• Tworzy warstwę ochronną na powierzchni zębów, zmniejszając w ten sposób poziom szkodliwego działania kwasów pochodzących z pożywienia lub kwasów wytwarzanych przez bakterie obecne w jamie ustnej.
• Jest ważny dla utrzymania wytrzymałości i jędrności zębów i szkliwa zębów.
• Pomaga poprawić gęstość i twardość kości, czyniąc je mocniejszymi i bardziej stabilnymi.

Jak działa fluor w zapobieganiu próchnicy zębów?

Wpływ fluoru na utrzymanie zdrowia i wytrzymałości zębów można wyjaśnić trzema mechanizmami:

1. wspomaga mineralizację zębów
2. zapobiega demineralizacji zębów
3. spowalnia rozwój bakterii i ogranicza ich działanie.

Zęby i szkliwo zębów podlegają stale powtarzającym się procesom demineralizacji (uwalniania minerałów z tkanek zęba) i remineralizacji (ponownego osadzania minerałów w tkankach zęba) podczas wzrostu i rozwoju, a także w ciągu całego życia człowieka.

Demineralizacja powoduje zmniejszenie wytrzymałości i odporności szkliwa zębów i może prowadzić do próchnicy.

Bakterie obecne w jamie ustnej odgrywają ważną rolę w demineralizacji. Bakterie metabolizują cukier i wytwarzają kwas mlekowy.

Gdy pH śliny spada poniżej krytycznej wartości 5,5, rozpoczyna się proces demineralizacji i może wystąpić próchnica zębów.

Demineralizacja uwalnia ze szkliwa minerał hydroksyapatyt Ca10(PO4)6(OH)2, który jest najważniejszym budulcem twardych tkanek zęba i zapewnia ich wytrzymałość i twardość.

Jeśli fluor jest obecny w jamie ustnej, wiąże się z powierzchnią kryształów szkliwa i chroni je przed rozpuszczeniem. W ten sposób może zmniejszyć tempo uwalniania minerałów, tj. zapobiegać demineralizacji.

Następnie, gdy pH wzrasta powyżej wartości krytycznej, fluor uruchamia proces remineralizacji. Jest wchłaniany przez szkliwo i przyczynia się do tworzenia minerału fluorohydroksyapatytu.

Remineralizacja jest procesem odtwórczym, który może zachodzić tylko wtedy, gdy w ślinie znajduje się wystarczająca ilość niezbędnych substancji. Jedną z tych substancji jest fluor.

Podstawowym działaniem fluoru jest działanie miejscowe. Bardzo ważne jest, aby był on obecny w ślinie w wystarczającym stężeniu.

Gdy cykle demineralizacji i remineralizacji są powtarzane, zewnętrzne części szkliwa zębów mogą z czasem ulec zmianie i stać się bardziej odporne na kwaśne środowisko. Wynika to z faktu, że krytyczna wartość pH nowo utworzonych kryształów jest obniżona (np. do pH 4,5).

Trzecim mechanizmem, dzięki któremu fluor pomaga utrzymać zdrowe zęby, jest jego wpływ na bakterie jamy ustnej - jego działanie antybakteryjne.

Istnieje kilka bakterii powodujących próchnicę zębów, z których najważniejszą jest Streptococcus mutans.

Fluor może działać na komórki bakteryjne, hamując ich układy enzymatyczne, wpływając na przepuszczalność błon komórkowych lub zmniejszając ilość kwasu wytwarzanego przez bakterie.

W tym przypadku mówimy więc o pośrednim wpływie na demineralizację tkanek zęba.

Rola fluoru w organizmie

Głównymi źródłami fluoru dla organizmu są woda pitna i żywność. Największa część fluoru dostaje się do organizmu przez przewód pokarmowy.

Fluor może jednak również dostać się do organizmu poprzez wdychanie lub kontakt ze skórą.

Najczęstsze narażenia na działanie fluorków wynikają z przyjmowania pokarmów, picia, stosowania produktów zawierających związki fluoru, takich jak pasta do zębów, barwniki, pestycydy lub obróbka metali lub szkła.

Wchłanianie

Fluor spożywany w żywności lub wodzie pitnej jest wchłaniany stosunkowo szybko i w dużym stopniu w przewodzie pokarmowym. Do prawie 90% całkowitej ilości fluoru w spożytej żywności jest wchłaniane w żołądku (mniejszość) i jelicie cienkim (większość).

Fluor ze spożytego pokarmu reaguje z kwaśną treścią żołądka, a następnie jest wchłaniany głównie jako fluorek sodu, fluorowodór lub kwas fluorokrzemowy.

Część fluoru, która nie jest wchłaniana w przewodzie pokarmowym, jest wydalana z kałem (około 10%).

Na wchłanianie fluorków może mieć wpływ spożywanie dodatkowych pokarmów.

Na przykład wapń, glin lub magnez powodują znaczne zmniejszenie wchłaniania niektórych związków fluoru, ponieważ tworzą nierozpuszczalne i trudne do wchłonięcia kompleksy z fluorem.

Dystrybucja

Poprzez wchłanianie z przewodu pokarmowego fluor dostaje się do krwiobiegu i jest rozprowadzany przez krew do niezbędnych miejsc.

We krwi fluor wiąże się z białkami osocza, osiągając najwyższe stężenie około 20-60 minut po spożyciu.

Ilość fluoru w organizmie dorosłego człowieka wynosi około 3 mg. Prawie cały fluor (99%) jest skoncentrowany w twardych zmineralizowanych tkankach - kościach i zębach. Pozostały 1% odkłada się w tkankach miękkich.

Gdy spożycie fluoru jest nadmierne, zaczyna on odkładać się w większych ilościach w tkankach miękkich.

Na całkowitą zawartość fluoru w organizmie wpływa kilka czynników, w tym równowaga kwasowo-zasadowa, skład krwi, aktywność hormonalna, czynność nerek, czynniki genetyczne, dieta, aktywność fizyczna, a nawet wysokość nad poziomem morza.

Fluor jest również w stanie przenikać przez łożysko. Ilość fluoru przenikającego przez łożysko zależy od ilości fluoru we krwi matki. Im wyższa ilość fluoru, tym większa jego zawartość w łożysku.

Stężenie w łożysku wynosi około 60% całkowitego stężenia fluoru we krwi matki.

Jeśli stężenie fluoru we krwi matki znacznie wzrośnie, łożysko może działać jako bariera. Zapobiega ono przenikaniu nadmiernych ilości fluoru do płodu, chroniąc go w ten sposób przed wysokimi stężeniami.

Fluor w niewielkich ilościach przenika również do mleka matki.

Wydalanie

Fluor jest wydalany z organizmu głównie przez nerki, co oznacza, że jest wydalany z moczem.

Ponieważ stężenie fluorku we krwi nie jest regulowane przez proces homeostazy, nerki są głównym organem odpowiedzialnym za regulację i utrzymanie fizjologicznego poziomu fluorku w organizmie człowieka.

Choroby lub różne zaburzenia czynności nerek powodują zatrzymywanie fluorków w organizmie, a tym samym wzrost ich poziomu.

Niewielka część fluoru jest również usuwana przez pot, ślinę lub kał.

Jakie jest zalecane dzienne spożycie fluoru?

Zalecenia dotyczące średniego dziennego spożycia fluoru nie zostały ustalone z powodu braku danych.

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności publikuje jednak wartości odpowiedniego spożycia fluoru. Odpowiednie spożycie to średnia wartość oparta na obserwacjach. Zakłada się, że jest ona odpowiednia dla potrzeb populacji.

Ponadto istnieje również górna granica spożycia fluoru, która jest nadal tolerowana przez ludzi. Limit ten reprezentuje maksymalne długoterminowe dzienne spożycie fluoru ze wszystkich źródeł, przy którym nie ma ryzyka niekorzystnego wpływu na zdrowie.

Tabelaryczne podsumowanie odpowiedniego dziennego spożycia i górnego limitu spożycia fluoru według wieku

Żywność i inne źródła fluoru

Chociaż fluor jest ważną częścią naszego codziennego życia, spożywamy go codziennie w stosunkowo niewielkich ilościach.

Woda pitna jest źródłem większości fluoru dla naszego organizmu. Fluor jest naturalnie obecny w wodzie pitnej. Obecnie stężenie fluoru w wodzie jest celowo zwiększane poprzez dodawanie fluoru. Nazywa się to fluoryzacją wody.

Oprócz wody pitnej, całkowita ilość fluoru spożywanego przez daną osobę w ciągu dnia obejmuje również frakcje pochodzące z żywności lub innych produktów, z których korzysta ona na co dzień.

Zawartość fluoru w żywności jest zwykle niska (mniej niż 0,05 mg/100 g) i tylko 0,3-0,6 mg przyczynia się do całkowitego dziennego spożycia fluoru.

Pokarmy bogatsze we fluor to na przykład herbaty, mielony kurczak zawierający zmielone kości, konserwy mięsne, ryby morskie (zwłaszcza spożywane z ośćmi, np. sardynki), płatki zbożowe, soki owocowe (zwłaszcza sok winogronowy), mleko lub żywność dla niemowląt.

Wśród roślin dobrym źródłem fluoru jest drzewo herbaciane (herbata chińska). Fluor jest skoncentrowany głównie w jego liściach. Im bardziej kwaśna gleba, na której rośnie roślina, tym więcej fluoru się w niej gromadzi.

Spożywanie leków, suplementów diety, stosowanie past do zębów z fluorem lub innych produktów do higieny jamy ustnej (płyny do płukania jamy ustnej, pianki, żele, lakiery, profesjonalne produkty dentystyczne itp.) również przyczyniają się do całkowitego dziennego spożycia fluoru.

Pokarmy, które mogą potencjalnie wpływać na poziom fluoru w organizmie, obejmują na przykład chlorki, które są obecne w szczególności w soli kuchennej. Niskie spożycie chlorków zmniejsza szybkość wydalania fluoru przez nerki, a tym samym zwiększa jego retencję w organizmie.

Ponadto dieta bogata w białko mięsne powoduje zatrzymywanie większej ilości fluorków.

Wspomniane wcześniej związki wapnia, glinu czy magnezu również są odpowiedzialne za znaczne zmniejszenie wchłaniania fluoru.

Fluoryzacja wody i żywności - jakie ma znaczenie?

Fluoryzacja wody lub innych produktów spożywczych to proces celowego dodawania fluoru w kontrolowanych ilościach w celu zwiększenia jego stężenia w tych produktach.

Celem tego działania jest zapewnienie systematycznego spożycia fluoru w populacji bez konieczności aktywnej kontroli tego spożycia. Jest to również próba zapewnienia, że fluor jest przyjmowany na poziomie niezbędnym do utrzymania zdrowia i zapobiegania konsekwencjom zdrowotnym jakiegokolwiek niedoboru.

Fluoryzacja wody została po raz pierwszy wprowadzona w 1945 roku w USA i jest nadal praktykowana w wielu krajach na całym świecie.

Wprowadzenie fluoryzacji wody doprowadziło do znacznego zmniejszenia częstości występowania próchnicy zębów w populacji, zarówno w zębach mlecznych, jak i stałych. Jest to zatem skuteczny środek zapobiegawczy przeciwko próchnicy zębów u dzieci i dorosłych.

Ważne jest, aby podczas fluoryzacji wody poziom fluoru nie został przekroczony w stopniu powodującym toksyczność i skutki uboczne.

Dlatego optymalne stężenie fluoru w wodzie pitnej wynosi od 0,8 do 1,5 mg/l (w Europie).

Oprócz fluoryzacji wody stosowane są również metody alternatywne, takie jak dodawanie fluoru do mleka lub soli kuchennej.

Metody te są stosowane w mniejszym stopniu, głównie na obszarach, gdzie usługi dentystyczne są ograniczone lub gdzie fluoryzacja wody publicznej nie jest możliwa.

Fluoryzacja od dawna jest przedmiotem wielu kontrowersji, szczególnie ze względu na jej powiązanie z występowaniem negatywnych skutków dla ludzkiego organizmu. Na przestrzeni lat znalazła ona wielu przeciwników.

Niektóre badania wykazały, że nadmierne spożycie fluoru przez dzieci przyczynia się do negatywnego wpływu na rozwój ich mózgu. Również z tego powodu fluoryzacja musi ściśle przestrzegać ustalonych limitów stężeń.

Fluor w pastach do zębów lub jako suplement diety

Sukces fluoryzacji wody w zmniejszaniu częstości występowania próchnicy zębów i spowalnianiu postępu istniejących zmian próchnicowych doprowadził do opracowania wielu produktów zawierających fluor.

Należą do nich suplementy diety, pasty do zębów, płyny do płukania jamy ustnej lub profesjonalne produkty stomatologiczne, takie jak pianki, żele, lakiery i inne.

Pierwsza pasta do zębów zawierająca fluor, a konkretnie fluorek sodu, została wyprodukowana w 1955 roku.

Produkty te również w znacznym stopniu przyczyniają się do całkowitej ilości fluoru, który jest codziennie przyjmowany do organizmu.

Ich jednoczesne stosowanie wraz z przyjmowaniem fluoryzowanej wody budzi zatem obawy dotyczące przekroczenia dziennych dopuszczalnych limitów spożycia.

Dzieci są szczególnie zagrożone pod tym względem.

Szacuje się, że dzieci w wieku poniżej 6 lat połykają około 0,3 mg fluoru z pasty do zębów za każdym razem, gdy myją zęby.

Dlatego zaleca się, aby rodzice nadzorowali swoje dzieci podczas mycia zębów.

Należy stosować pasty do zębów o niższej zawartości fluoru. Na szczoteczkę do zębów należy nakładać niewielką ilość pasty, mniej więcej wielkości ziarenka ryżu dla małych dzieci w wieku poniżej 3 lat i wielkości ziarenka grochu dla starszych dzieci w wieku od 3 do 6 lat.

Stosowanie suplementów fluoru jest zwykle zalecane dla dzieci z wysokim ryzykiem próchnicy zębów lub jako alternatywa, gdy dostępna jest tylko woda niefluoryzowana.

Obecnie fluor jest dostępny na rynku wyłącznie jako część produktów wieloskładnikowych - suplementów multiwitaminowych lub mineralnych.

Jak objawia się niedobór i nadmiar fluoru?

Gdy niedobór fluoru jest poważny lub długotrwały, poziom fluoru w organizmie spada.

Jak dotąd jedyną znaną konsekwencją tego niedoboru jest zwiększone ryzyko próchnicy zębów u osób w każdym wieku.

Z kolei wysoki poziom fluoru występuje znacznie częściej.

Wysokie poziomy fluoru są bardziej powszechne.

Nadmiar fluoru w organizmie jest spowodowany przyjmowaniem dużych dawek fluoru, najczęściej z niekontrolowanej kombinacji różnych źródeł - wody pitnej, suplementów diety, pasty do zębów i produktów do higieny jamy ustnej.

Podwyższony poziom fluoru jest niebezpieczny dla organizmu, powoduje szereg niepożądanych objawów i może prowadzić do zatrucia.

Dzieci i osoby o znanej nadwrażliwości na fluor i jego związki są narażone na ryzyko toksyczności.

Do 80% przypadków toksyczności fluoru obserwuje się u dzieci w wieku poniżej 6 lat z powodu spożycia pasty do zębów lub innych produktów do higieny jamy ustnej.

Najniższa dawka fluoru, przy której można już zaobserwować ostre działania niepożądane, wynosi 5 mg/kg masy ciała.

Najczęstsze objawy ostrej toksyczności obejmują:

• Nadmierne wydzielanie śliny
• Nudności i wymioty
• Ból brzucha
• Biegunka
• Płytki oddech i słabe bicie serca
• Pocenie się
• Ogólne osłabienie i drżenie
• Skurcze

Niekorzystny wpływ fluoru na przewód pokarmowy wynika z powstawania i działania kwasu fluorowodorowego.

Rzadziej występująbóle głowy, zmęczenie, swędzenie, osłabienie i drętwienie kończyn. W ciężkich zatruciach dochodzi do uszkodzenia tkanek, problemów z oddychaniem i sercem.

Poziom fluorków we krwi wynoszący 9,1 mg/l uznaje się za nie pozwalający na przeżycie.

Oprócz powyższych objawów, podwyższony poziom fluoru powoduje szereg innych zaburzeń, które zwykle nie są widoczne dla oka.

We krwi uwolnione jony fluorkowe łączą się z wapniem i w znacznym nadmiarze powodują spadek poziomu wapnia - hipokalcemię.

W dużych dawkach fluor stymuluje funkcję osteoblastów (komórek rozkładających tkankę kostną), a z kolei hamuje funkcję osteoklastów (komórek budujących tkankę kostną).

Powoduje również spowolnienie wielu układów enzymatycznych.

Przewlekłe, tj. długotrwałe przyjmowanie dużych dawek fluoru do organizmu prowadzi do bólu stawów, zgrubienia i zwiększenia gęstości kości.

Fluoroza jako poważna konsekwencja nadmiaru fluoru

Najpoważniejszą konsekwencją przewlekłego przedawkowania fluoru jest rozwój fluorozy zębów.

Jest to zaburzenie rozwojowe szkliwa zębów, które występuje w okresie tworzenia się szkliwa zębów i jest spowodowane nadmierną ogólnoustrojową ekspozycją na fluor w ciągu pierwszych sześciu do ośmiu lat życia.

Po zakończeniu rozwoju zębów fluoroza nie rozwija się już nawet przy wysokim poziomie fluoru w organizmie.

Zmienione szkliwo zawiera więcej białka, jest bardziej porowate i mniej przezroczyste w porównaniu ze zdrowymi zębami.

Początkowa postać fluorozy zębów objawia się pojawieniem się małych, nieprzezroczystych plam lub przebarwień na szkliwie.

W bardziej zaawansowanej lub ciężkiej postaci plamy są większe i bardziej wyraźne, a ich kolor jest żółty lub jasnobrązowy. Przez zęby przebiegają wąskie białe poziome linie. Szkliwo jest zniekształcone, porowate, a nawet utracone.

W przypadku uzębienia mlecznego, fluoroza występuje najczęściej na zębach trzonowych lub zębach ocznych. W przypadku uzębienia stałego występuje na zębach trzonowych i przednich.

Dlatego fluoroza zębów jest w pewnym sensie problemem estetycznym.

Ciężkie przypadki przewlekłego przedawkowania fluoru mogą również prowadzić do fluorozy kości, która rozwija się przez wiele lat.

Charakteryzuje się zmianami w strukturze kości. Tworzy się nadmierna ilość niezmineralizowanej tkanki kostnej, a mineralizacja kości jest również zaburzona.

We wczesnych stadiach choroby gęstość kości wzrasta, jednak są one kruche i łatwo się łamią.

Choroba postępuje z biegiem lat, powodując ból i sztywność stawów, osłabienie mięśni, zwapnienie więzadeł i ścięgien, a nawet utratę mobilności lub problemy z nerwami.

Na koniec możemy wspomnieć o skutkach ubocznych powodowanych przez fluor wdychany lub w kontakcie ze skórą.

Obejmują one podrażnienie błon śluzowych dróg oddechowych, oczu i skóry, a także prawdopodobnie rozwój zaburzeń wątroby i nerek.

Ciekawe artykuły na temat zdrowia:

• Jak mieć zdrowe zęby i dlaczego próchnica jest niebezpieczna?
• Czy plomba ma znaczenie i co służy do plombowania zębów?
• Jak wybrać odpowiednią szczoteczkę do zębów i dlaczego właściwy wybór jest ważny?