Zatrzymanie moczu: czym jest bezmocz, niedrożność i zatrzymanie moczu?

Zatrzymanie moczu jako objaw choroby może występować przy różnych problemach układu moczowego. Przykładami są zatrzymanie moczu, niedrożność dróg moczowych, bezmocz i niewydolność nerek.

Dysfunkcje układu moczowego i choroby układu moczowego można dokładniej określić na podstawie występujących objawów.

Układ moczowy składa się z

• Nerki
• Drogi moczowe - moczowody
• Pęcherz moczowy
• Układ moczowy - pęcherz moczowy - cewka moczowa - cewka moczowa

Jaka jest funkcja układu moczowego?

Oddawanie moczu jest ważne dla organizmu, ponieważ usuwa z niego substancje odpadowe.

Mocz powstaje w nerkach i jest odprowadzany przez moczowody do pęcherza moczowego, gdzie się gromadzi.

Z pęcherza moczowego przechodzi do cewki moczowej. Pęcherz moczowy jest regulowany przez zwieracze moczu, które uwalniają i zamykają ujście pęcherza moczowego. Zwieracze są regulowane przez mięśnie dna miednicy.

Nerki produkują 1-2 litry moczu dziennie.

Przeciętnie człowiek oddaje mocz 4-8 razy w ciągu dnia.

Funkcje nerek

Nerki wydalają substancje odpadowe z organizmu poprzez mocz, filtrując krew.

Regulują poziom wody i minerałów w organizmie, utrzymując w ten sposób płyny potrzebne ludzkiemu ciału.

Produkują hormony erytropoetynę, która stymuluje produkcję czerwonych krwinek, oraz reninę, która reguluje ciśnienie krwi. Nerki rozkładają hormony, takie jak insulina, kalcytonina i hormon tarczycy.

Co dzieje się podczas oddawania moczu?

Mięśnie pęcherza moczowego wypychają mocz z pęcherza do cewki moczowej, gdy jest on pełny.

Sygnał do zwolnienia zwieracza jest wyzwalany przez nerwy, które zwieracz wykorzystuje do uwolnienia moczu z pęcherza.

Gdy zwieracz zewnętrzny jest uruchomiony, przepływ moczu rozpoczyna się i zatrzymuje.

Chęć oddania moczu znika po opróżnieniu pęcherza i braku nacisku na otaczające tkanki.

Zaburzenia wydalania moczu

• Wielomocz to nadmierne oddawanie moczu, ponad 2-3 litry moczu w ciągu 24 godzin.
• Oliguria występuje, gdy ilość moczu w ciągu 24 godzin jest mniejsza niż 300 ml lub mniejsza niż 0,5 ml/kg/godz.
• Bezmocz to zatrzymanie moczu, gdy ilość moczu jest mniejsza niż 100 ml w ciągu 24 godzin.

Zaburzenia układu moczowego

Zaburzenia układu moczowego są określane jako objawy pochodzące z dolnych dróg moczowych, objawiające się szerokim zakresem objawów spowodowanych zaburzeniami przechowywania i opróżniania pęcherza moczowego.

Zaburzenia układu moczowego są klasyfikowane według typowych objawów (tabela)

Przeczytaj także: Pielęgnacja nerek: jak je zregenerować i wzmocnić?

Zatrzymanie moczu

Zatrzymanie moczu spowodowane jest obustronnym lub jednostronnym upośledzeniem funkcji nerek lub ich uszkodzeniem morfologicznym.

Przyczyna zatrzymania moczu może być zlokalizowana

Przednerkowe - występuje, gdy nerki nie otrzymują wystarczającej ilości płynu, aby go przefiltrować. Przyczyna znajduje się poza nerkami, a zatem nerki nie są odpowiednio zaopatrywane i zdolne do pełnego funkcjonowania.

Występuje, gdy występuje zmniejszony dopływ krwi do tkanki nerkowej, co jest spowodowane głównie zmniejszoną objętością płynów, takich jak krwawienie, zmniejszone spożycie płynów (odwodnienie), oparzenia, nadmierne pocenie się, a także ciężka biegunka i wymioty.

Przyczyny przednerkowe występują w 40% przypadków.

Przyczyny nerkowe są bezpośrednio związane z nerkami, które nie są w stanie produkować moczu.

Taka przyczyna występuje w zaburzeniach czynności nerek, takich jak choroba nerek, zapalenie, toksyczne uszkodzenie nerek, uszkodzenie spowodowane lekami, niewydolność nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek, hemoliza (rozpad czerwonych krwinek z powodu toksyn, bakterii).

Przyczyny nerkowe występują w 55% przypadków.

Przyczyny pozanerkowe nie wpływają bezpośrednio na nerki, ale na dolną część układu moczowego. Wynikają z zablokowania odpływu moczu, tj. gdy występuje przeszkoda w odpływie moczu z nerek, np. kamica (tworzenie się kamieni moczowych), guz.

Przyczyny pozanerkowe występują w 10% przypadków.

Objawy zatrzymania moczu

O tym, że coś jest nie tak z oddawaniem moczu, świadczy zmniejszenie lub zaprzestanie oddawania moczu.

Uszkodzenie funkcji nerek powoduje, że nadmierne ilości płynów i toksyn nie są wydalane z moczem. W rezultacie dochodzi do gromadzenia się płynów w organizmie, co może objawiać się:

• Zmniejszonym oddawaniem moczu
• Obrzęk kończyn dolnych
• Dusznością do obrzęku płuc
• Zaburzenia rytmu serca
• Wysokie ciśnienie krwi
• Skłonność do wymiotów do wymiotów
• Czkawka
• Objawy krwawienia z przewodu pokarmowego
• W przypadku stanu zapalnego obserwuje się również podwyższoną temperaturę do gorączki z dreszczami.
• Osoba może stać się zdezorientowana, a następnie stracić przytomność i zapaść w śpiączkę.

Odbarwienie moczu

• Mocz jest bezbarwny lub lekko żółtawy po zaprzestaniu oddawania moczu.
• Ciemny mocz o brązowym zabarwieniu występuje w przypadku niedoboru płynów lub choroby nerek.
• Odbarwienie do rdzawego, różowego lub czerwonego występuje w przypadku zapalenia pęcherza moczowego lub guza nerki, w którym obecność krwi w moczu jest nawet wyraźnie widoczna.

Objawy w zależności od lokalizacji zaburzeń układu moczowego

W przypadku zajęcia przednerkowego (przyczyna znajduje się poza nerkami), objawy takie jak:

• Pragnienie
• Nagły, krótkotrwały spadek ciśnienia przy zmianie pozycji z leżącej na stojącą
• Szybkie tętno
• Suchy język
• Niebieskawe przebarwienia akralne - części akralne to części wystające ponad powierzchnię ciała (nos, uszy, dłonie), palce mogą być zimne i wilgotne
• Zmniejszony turgor skóry (zmniejszona elastyczność skóry), który można wykryć poprzez pociągnięcie rzęsy skóry na dłoni, a następnie jej opuszczenie. Przy wystarczającym nawodnieniu skóra natychmiast powróci do swojego pierwotnego stanu. Przy zmniejszonym turgorze skóry, typowym dla odwodnienia, skóra będzie powoli powracać do swojego pierwotnego stanu po opuszczeniu.

Zmniejszenie przepływu krwi do nerek może być spowodowane przez:

• Hipowolemię - zmniejszenie objętości krwi krążącej w organizmie (odwodnienie, krwotok, utrata płynów, oparzenia, utrata płynów do przestrzeni pozanaczyniowej - jako wodobrzusze, fluidothorax)
• Choroby układu sercowo-naczyniowego - choroby mięśnia sercowego, choroby osierdzia (tamponada), wady zastawkowe, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie płucne.
• Ogólnoustrojowe rozszerzenie naczyń krwionośnych - zatrucie krwi, anafilaksja (ciężka reakcja alergiczna)
• zwężenie naczyń krwionośnych wewnątrz nerek
• Niepowodzenie podstawowych procesów życiowych w nerkach
• Zespół nadlepkości, który powstaje z powodu zwiększonej lepkości krwi, co powoduje upośledzenie dopływu krwi do drobnych żył
• Obustronna niedrożność naczyń nerkowych, gdy występuje niedrożność naczyń (kamień moczowy, skrzep krwi, guz).

Ostre uszkodzenie nerek występuje, gdy nerka zostaje nagle uszkodzona z powodu niedokrwienia (niewystarczający dopływ krwi do tkanki) lub uszkodzenia toksycznego. Prowadzi to do śmierci komórek kanalików nerkowych.

Uszkodzenie pozanerkowe może rozwijać się powoli, początkowo bez objawów. W przypadku ostrej przeszkody w wydalaniu może objawiać się kolkowym bólem w okolicy lędźwiowej.

Przeczytaj też:
Choroby nerek: od zapalenia, przez kamicę, po niewydolność? I ich objawy
Jakie są objawy odwodnienia? Czy znasz jego przyczyny? Czy wiesz, jak przywrócić organizmowi wodę?

Bezmocz

Bezmocz to zaprzestanie oddawania moczu spowodowane zatrzymaniem produkcji moczu przez nerki.

Jest to poważny stan, w którym należy jak najszybciej szukać pomocy medycznej.

Często zaczyna się od oligurii z niską produkcją moczu, a następnie przechodzi w bezmocz, czyli zaprzestanie oddawania moczu.

Przyczyny bezmoczu obejmują choroby:

• Cukrzyca, która nie jest odpowiednio kontrolowana, może prowadzić do niewydolności nerek i bezmoczu
• Wysokie ciśnienie krwi może uszkodzić żyły nerek, upośledzając ich funkcję
• Niewydolność nerek, w której nerki nie są w stanie wykonywać swojej funkcji wydalania moczu.
• Przewlekła choroba nerek, szczególnie w przypadku długotrwałej niewydolności nerek, w której organizm nie jest w stanie wydalać produktów przemiany materii przez nerki.
• Kamienie nerkowe mogą blokować i uniemożliwiać odpływ moczu z nerek, powodując silny ból i bezmocz.
• Guzy nerek mogą uniemożliwiać oddawanie moczu lub zmniejszać czynność nerek poprzez ich ucisk.

Objawy bezmoczu

• Zatrzymanie płynów w organizmie
• Trudności w oddawaniu moczu, zmniejszona liczba oddawanego moczu
• Ilość moczu oddawanego w ciągu 24 godzin jest mniejsza niż 100 ml
• Krew w moczu
• Zmęczenie

Bezmocz jest zagrażającym życiu powikłaniem, które może prowadzić do trwałego uszkodzenia nerek, a nawet śmierci. Największe ryzyko występuje w przypadku ostrej niewydolności nerek.

Niedrożność dróg moczowych

Niedrożność dróg moczowych to stan, w którym odpływ moczu jest zablokowany z powodu zwężenia lub zablokowania dróg moczowych, co powoduje zatrzymanie moczu w nerkach lub pęcherzu moczowym.

Niedrożność moczowodu

Jest to zatrzymanie odpływu moczu z nerek z powodu zablokowania przez przeszkodę (kamień nerkowy, wada wrodzona, skrzep krwi, guz) w moczowodzie. Powoduje to gromadzenie się moczu w miedniczce nerkowej, a następnie obrzęk i powiększenie nerki.

Obrzęk i powiększenie nerki może również wystąpić, gdy mocz spływa z powrotem do nerki z powodu jego nagromadzenia w pęcherzu i niemożności opróżnienia.

Takie zaburzenie opróżniania pęcherza może być spowodowane zablokowaniem pęcherza przez kamień, skrzep krwi, zablokowaniem powiększonej prostaty, rakiem prostaty i pęcherza, stwardnieniem szyi pęcherza (zmiana w tkance szyi pęcherza spowodowana stanem zapalnym).

Gdy coś zablokuje odpływ moczu, dochodzi do ostrego zatrzymania moczu.

Niedrożność może być spowodowana u mężczyzn przez:

• obrzęk cewki moczowej, zwężenie cewki moczowej, zablokowanie cewki moczowej przez kamień, guz, skrzep krwi
• Zakażenie i zapalenie dolnych dróg moczowych, zapalenie cewki moczowej
• zapalenie pęcherza moczowego
• zapalenie gruczołu krokowego
• Zapalenie napletka i żołędzi (balanitis)
• Uraz penisa

Niedrożność u kobiet może być spowodowana przez

• Cystocele - opadnięcie (wypadnięcie) pęcherza moczowego, wiotki pęcherz moczowy
• Rectocele - występ odbytu wystający do otaczającego obszaru, najczęściej występuje z przodu do pochwy
• Wypadnięcie macicy - opadnięcie macicy
• Infekcje - zapalenie sromu i pochwy, infekcje pęcherza moczowego i dróg moczowych

Objawy niedrożności dróg moczowych

• Trudności z rozpoczęciem oddawania moczu
• strumień moczu jest słaby i może być przerywany
• mocz może wypływać kroplami z powodu przepełnienia pęcherza moczowego
• uczucie niepełnego oddania moczu
• zatrzymanie moczu

Zatrzymanie moczu

Zatrzymanie moczu to niezdolność do całkowitego wydalenia moczu.

Gdy pęcherz jest pełny, w normalnych warunkach osoba oddaje mocz, co powoduje opróżnienie pęcherza.

W przypadku zatrzymania moczu pęcherz nie opróżnia się całkowicie i część moczu pozostaje w pęcherzu.

Może wystąpić u mężczyzn i kobiet z powodu zatorów, leków lub problemów psychologicznych lub nerwowych.

Zatrzymanie moczu może być ostre lub przewlekłe.

Ostre zatrzymanie moczu to nagle pojawiająca się niemożność oddania moczu. Najczęstszą przyczyną jest utrudnienie oddawania moczu przez powiększoną prostatę.

W takim przypadku mocz powstaje normalnie, ale nie jest możliwe odprowadzenie go z pęcherza. Mocz następnie gromadzi się, a tym samym pojawia się ból.

Objawia się on:

• Uczuciem chęci oddania moczu, ale nic nie wypływa przy próbie oddania moczu
• Ból i napięcie w pęcherzu

Przewlekłe zatrzymanie moczu to stopniowo rozwijająca się niezdolność do opróżnienia pęcherza utrzymująca się przez dłuższy czas.

Objawy:

• Podczas oddawania moczu nie cały mocz odpływa z pęcherza, co wymusza częste oddawanie moczu z uczuciem niepełnego opróżnienia.
• Gromadzenie się moczu w pęcherzu i narażenie na toksyny z powodu nieuwolnienia moczu.

Przyczyną może być zablokowanie cewki moczowej, niektóre przyjmowane leki, problemy neurologiczne, infekcje, obrzęk w obszarze, który uniemożliwia wydalanie moczu.

Przewlekłe zatrzymanie moczu występuje najczęściej u starszych mężczyzn, ale może również dotyczyć kobiet.

Przyczyna zatrzymania moczu:

• U mężczyzn zablokowanie przepływu moczu może być spowodowane powiększoną prostatą naciskającą na cewkę moczową.
• U kobiet przyczyną jest zwiotczały pęcherz zwany cystocele. Inną przyczyną może być zwężenie cewki moczowej (zwężenie) lub obecność kamieni moczowych.
• Uszkodzenie nerwów może być spowodowane udarem, cukrzycą, stwardnieniem rozsianym, urazem kręgosłupa i miednicy, uciskiem rdzenia kręgowego przez guz, a także porodem pochwowym.
• Infekcje prostaty i dróg moczowych, choroby przenoszone drogą płciową.

Objawy zatrzymania moczu mogą być różne

Niektórzy ludzie mają trudności z rozpoczęciem oddawania moczu lub mają tylko słaby strumień moczu podczas oddawania moczu. Inni mają potrzebę oddania moczu z niemożnością rozpoczęcia oddawania moczu.

Częste parcie na mocz, przy czym niektórzy doświadczają powtarzających się parć bezpośrednio po oddaniu moczu.

Przy pełnym pęcherzu może również wystąpić wyciek moczu z powodu przepełnienia pęcherza.

Typowe objawy obejmują ból brzucha i niemożność oddania moczu.

W ostrej postaci może wystąpić całkowita niezdolność do oddawania moczu lub oddawanie tylko bardzo małej ilości moczu.

Objawy przewlekłego zatrzymania moczu

• częste oddawanie moczu więcej niż 8 razy dziennie
• uczucie nagłego oddawania moczu
• trudności z rozpoczęciem oddawania moczu
• strumień moczu jest nieregularny i słaby podczas oddawania moczu lub zatrzymuje się przed całkowitym oddaniem moczu
• po oddaniu moczu szybko pojawia się potrzeba oddania moczu z powodu niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego
• częste przebudzenia w nocy, aby poczuć potrzebę oddania moczu
• wyciek moczu z pęcherza może wystąpić w ciągu dnia
• uczucie nagłej potrzeby oddania moczu, a po rozpoczęciu oddawania moczu uczucie niemożności zatrzymania oddawania moczu
• niezdolność do oceny, czy pęcherz jest pełny i czy naprawdę trzeba oddać mocz
• uczucie dyskomfortu i wrażenie utrzymywania się dużej ilości moczu w pęcherzu.

Ostra niewydolność nerek

Uszkodzenie nerek pojawia się nagle w ciągu 48 godzin. Następuje zmniejszenie ilości wydalanego moczu aż do jego całkowitego zatrzymania wraz z nagromadzeniem substancji azotowych w organizmie.

Może to dotyczyć zdrowych nerek, które funkcjonowały normalnie lub wcześniej istniejącej choroby nerek.

Przyczyną może być

• Brak płynów w organizmie spowodowany nieodpowiednim spożyciem płynów, duża utrata płynów przez przewód pokarmowy, uszkodzenie nerek, pourazowe masywne krwawienie
• Przedłużające się bardzo niskie ciśnienie krwi
• Ciężka niewydolność serca
• Niewydolność wątroby
• Ostre uszkodzenie nerek przez toksyny i leki
• Uszkodzenie nerkowych naczyń krwionośnych - zakrzepica, stan przedrzucawkowy
• Uszkodzenie nerek w wyniku ciężkiej infekcji
• Niedrożność moczowodu lub cewki moczowej
• Uraz nerek
• Skomplikowany zabieg chirurgiczny

Może to dotyczyć tylko nerek, ale może również wystąpić początek niewydolności wielu narządów ciała.

Na wczesnych etapach uszkodzenie nerek może być nieznaczne, ale może mieć poważne konsekwencje wymagające dializy.

Niewydolność nerek stanie się widoczna później:

• obrzęk
• bezmocz
• duszność
• amoniakalny zapach oddechu

Mogą pojawić się powikłania kardiologiczne, takie jak zaburzenia rytmu serca, zapalenie osierdzia, wysięk osierdziowy, obrzęk płuc, choroby przewodu pokarmowego, wrzód stresowy, zapalenie żołądka i podatność na infekcje.

Diagnoza zatrzymania moczu i zaburzeń

W diagnostyce lekarz koncentruje się na historii choroby i pyta o problemy związane z oddawaniem moczu.

Ustalana jest ilość wydalanego moczu, jego przejrzystość, kolor oraz stosowanie leków na układ moczowy.

Pyta, jak często oddajesz mocz, jaka jest częstotliwość oddawania moczu, czy występuje parcie na mocz, ból podczas oddawania moczu, obecność krwi w moczu, ewentualne zakażenie układu moczowego.

Badania obejmują:

Pobranie moczu w celu sprawdzenia infekcji i wykrycia obecności określonych składników w moczu.

Pobranie krwi w celu zbadania czynności nerek.

Badanie palpacyjne przez jamę brzuszną w celu określenia wzdęcia i wypełnienia pęcherza moczowego.

Badanie doodbytnicze gruczołu krokowego u mężczyzn, w którym wielkość gruczołu krokowego jest określana palpacyjnie.

Urografia dostarcza informacji na temat nerek i dróg moczowych. Stosowana wyłącznie w przypadku nerek czynnościowych, umożliwia badanie układu wydalniczego nerek, moczowodu i pęcherza moczowego.

Badanie sonograficzne prostaty, nerek i dróg moczowych jest nieszkodliwym i bezbolesnym badaniem, które pokazuje wewnętrzną strukturę narządów.

Cystografia to metoda badania rentgenowskiego, w której środek kontrastowy jest wprowadzany do pęcherza moczowego przez cewnik. Badanie to dostarcza informacji na temat wielkości, położenia i kształtu pęcherza moczowego, jego wyściółki oraz zdolności pęcherza do opróżniania.

Cystoskopia, która polega na wprowadzeniu cienkiej rurki z kamerą przez cewkę moczową w celu zbadania wyściółki cewki moczowej i pęcherza moczowego, wykrycia wszelkich blizn, powiększenia prostaty, guza lub blokady kamieni.

Tomografia komputerowa może wykryć kamienie lub inne przeszkody blokujące oddawanie moczu.

Badanie urodynamiczne w celu wykrycia ciśnienia w pęcherzu moczowym, które może określić szybkość przepływu moczu.

EMG jest stosowane, gdy podejrzewa się, że problemy z oddawaniem moczu są spowodowane uszkodzeniem nerwów. Badanie EMG mierzy aktywność elektryczną mięśni i nerwów w pęcherzu i wokół niego.

PSA (antygen specyficzny dla prostaty) jest również wykonywany jako badanie przesiewowe w kierunku raka prostaty.

Procedury badania bezmoczu

• Pobieranie próbek krwi w celu wykrycia zatrzymania produktów przemiany materii w organizmie
• Analiza moczu
• Tomografia komputerowa nerek i dróg moczowych
• Rezonans magnetyczny nerek
• Scyntygrafia nerek w celu określenia czynności nerek
• Biopsja - pobranie próbki tkanki z nerki do badania

Leczenie zaburzeń układu moczowego

Ostra postać jest leczona poprzez wprowadzenie stałego cewnika do pęcherza moczowego w celu jego opróżnienia i monitorowania ilości i koloru moczu.

W przypadku powiększenia prostaty stosuje się leki lub planuje operację.

Leczenie zwężenia cewki moczowej - gdy cewka moczowa jest zwężona, wprowadza się cewnik moczowy, aby ją poszerzyć. Inną opcją jest wykonanie nacięcia chirurgicznego lub otwarcie blizny powodującej zwężenie za pomocą lasera. Gdy zwężona część zostanie usunięta, zabieg ten nazywa się uretroplastyką.

W przypadku kobiet z cystocele lub rectocele zaleca się ćwiczenia dna miednicy lub założenie pessara dopochwowego w celu podparcia pęcherza moczowego. Alternatywą jest operacja podniesienia zwiotczałego pęcherza moczowego lub odbytnicy.

Wprowadzenie stentu do dróg moczowych polega na wprowadzeniu cienkiej, pustej w środku rurki, która jest elastyczna i pomaga w odpływie moczu z nerki do pęcherza moczowego. Stent jest wprowadzany do moczowodu, gdy występuje przeszkoda, najczęściej kamień moczowy, i zapewnia odpływ moczu z nerki.

Leczenie bezmoczu

Leczenie koncentruje się na przyczynach jego wystąpienia.

Gdy produkty odpadowe są zatrzymywane i nie są usuwane z organizmu, czynność nerek jest upośledzona do niefunkcjonalnej. W takim przypadku stosuje się dializę w celu przefiltrowania krwi z produktów odpadowych.

Ostatnią opcją leczenia jest przeszczep nerki.